برای مطالعه انواع آثار موضوع حقوق مالکیت ادبی و هنری می باید مصادیق را در قوانین داخلی و کنوانسیون های مربوط بررسی نمود. این قوانین عبارتند از : 

1)قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان 1348

2)قانون ترجمه و تکثیر کتب،نشریات و آثار صوتی 1352

3)قانون مطبوعات 1364

4)قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای 1379

5)قانون تجارت الکترونیک1382

6)آیین نامه اجرایی مواد 2 و 17 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای 1383

7)لایحه جامع حمایت از مالکیت فکری 1393

8)میثاق برن 1886 تا 1979

در ماده 1 این قانون اثر تعریف شده و سپس در ماده 2 مصادیق اثر آمده است:

ماده ٢- اثر های مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:

١-کتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری.

٢-شعر و ترانه و سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.

٣-اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.

٤-اثر موسیقی که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.

٥-نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خط های تزئینی و هر گوهه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هرطریق و روش به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد.

٦-هر گونه پیکره (مجسمه).

٧-اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان.

٨-اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد.

٩-اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم.

١٠-اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه (فولکلور) یا میراث فرهنگی و هنر ملی پدید آمده باشد.

١١-اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد.

١٢-هر گونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد.

در این قانون به مصادیق آثار ادبی و هنری مصداق جدیدی نسبت به قانون 1348 اضافه نشده و فقط حمایت های خاص صاحبان حق و تولیدکنندگان یا قائم مقام قانونی ایشان و مجازات متخلفان بیان شده است.

در این قانون مطبوعات مورد حمایت خاص قانون قرار گرفتند.

در این قانون نرم افزار به عنوان مصداق جدیدی از اموال مالکیت ادبی و هنری معرفی شد و برخلاف رویه اکثر کشورها حمایت مستقل از نرم افزارها را در چهارچوب قواعد خاص و بدون ارجاع به نظام مولف پیش بینی کرد هر چند در عمل چندان موفق نبوده است.

قانون گذار در ماده 62 قانون تجارت الکترونیک از حقوق مولف در بستر مبادلات الکترونیکی حمایت کرده است و با توجه به ماده 63 آن اعمال موقت تکثیر ،اجرا و توزیع اثر را که جزء لاینفک فرایند فنی پردازش داده پیام در شبکه هاست از شمول مقرره فوق خارج کرده است.

ظاهرا به دلیل ایرادات عدیده در قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای این آیین نامه تلاش کرده تا با رفع برخی ایرادات از جمله تعریف نرم افزار و پدیدآورنده و... از این آثار حمایت کند. تعریف نرم افزار در ماده 2 این قانون آمده است.

این لایحه در سال 1393 در هیات وزیران تصویب و برای طی تشریفات قانونی به مجلس تقدیم شد و تا کنون تعیین تکلیف نشده است در ماده 1 که اصطلاحات تعریف شده است و همینطور ماده 2 که آثار قابل حمایت را بیان کرده است مصادیق آثار ادبی و هنری به شرح زیر به دست می آید:

1- اثر مشترک

2- اثر جمعی

3- اثر اشتقاقی

4- اثر دیداری _شنیداری

5- اثر معماری

6- اثر پدیدآمده خودکار

7- اثر هنری _کاربردی

8- اثر با نام مستعار

9- نرم افزار

10- برنامه رایانه ای سازگار

11- پایگاه داده

12- نمودهای فرهنگ عامه

13- اثر بی نام

14- اثر با نام مستعار

15- اثر ناشی از سفارش

16- اثر کتبی از قبیل کتاب،رساله ،جزوه مقاله،نمایش نامه،هر نوشته دیگر اعم از دست نوشته،چاپی،الکترونیکی یا هر شکل دیگر

17- اثر شفاهی از قبیل سخنرانی ،نطق،موعظه

18- شعر ،ترانه،سرود،تصنیف،قصه کتبی باشد یا شفاهی

19- اثر هنری تجسمی-تزیینی از قبیل نقاشی،خوشنویسی،تذهیب، منبت کاری ، سنگ آرایی،پیکرتراشی

20- اثر عکاسی

21- اثردهنری یا ترسیمی چند بعدی از قبیل اثر مربوط به حوزه های جغرافیایی،مکان نگاری،معماری و یا علوم تجربی

22- اثر موسیقیایی با کلام و بدون کلام

23- اثر نمایش از قبیل تئاتر زنده شنیداری یا پانتومیم ،پرده خوانی،خیمه شب بازی،تعزیه خوانی،تردستی،معرکه گیری،نمایش های سیرکی

توجه: با تصویب این لایحه به شکل قانون، تمامی قوانین ذیل شماره های 1و2 و 4 و 6 که در بالا آمده و مواد 62(به جز تبصره 2) و 63 و 74 قانون تجارت الکترونیک لغو می گردند.

نکته: در حال حاضر نگاه به لایحه جامع از این جهت علیرغم عدم تصویب آن ارزش دارد که انواع آثار ذکر شده در قوانین به نظر بسیاری از حقوقدانان جنبه تمثیلی دارد و نه حصری . هر چند برخی دیگر بر این عقیده اند که اگر چه از جنبه های مدنی جنبه تمثیلی دارند و قابل تفسیر موسع می باشند اما از نظر کیفری به دلیل لزوم رعایت قاعده قانونی بودن جرم و مجازات ،این مصادیق جنبه حصری دارند و باید مضیق تفسیر شوند.

در این میثاق که شکل گیری اولیه آن در سال 1886 بوده و تغییرات آن تا سال 1979 ادامه داشته است آثاری مورد حمایت اجباری و برخی مورد حمایت اختیاری کشورها اعلام شده اند.

ایران تا کنون به این کنوانسیون ملحق نشده است اما اگر تصمیم به الحاق به سازمان تجارت جهانی WTO)) بگیرد ملزم به الحاق به موافقتنامه تریپس(جنبه های تجاری حقوق مالکیت معنوی) می باشد و در این موافقتنامه مواد 1تا 21 میثاق برن لازم الرعایه است.

الف:ادبی

 1)نوشته

 1-1)اصلی:کتاب، رساله، جزوه، نمایشنامه، شعر، ترانه ،سرود نوشته شده، کاتالوگ ، فرم ها، اساسنامه ها، فرهنگ لغات و اشکال نوشته شده فرهنگ عامه

 1-2)تبدیلی:ترجمه ،جنگ ها،منتخب آثار،اقتباس ها مانند تصحیح، تلخیص،به روز کردن و تفسیر

 2)شفاهی:سخنرانی ها،خطابه،کنفرانس

ب:هنری

موسیقایی، سمعی و بصری، نقاشی، تصویر، طرح، نقش، نقشه جغرافیایی ،خطهای تزیینی، اثر تجسمی، مجسمه سازی، معماری، عکاسی، هنرهای دستی یا صنعتی، نقشه قالی و گلیم، آثار مرتبط با فرهنگ عامه

ج:نرم افزاری

تقسیم بندی انواع آثار از حیث پدیدآورنده:

الف:از نظر تعداد

1)پدیدآورنده واحد

2)پدیدآورنده متعدد(مرکب)

2-1جمعی:قانون ایران راجع به این نوع از آثار سکوت کرده است اما در قانون فرانسه که بروز آن را در لایحه جامع می بینیم اثر جمعی بدین شکل تعریف شده است اثری که با ابتکار و مدیریت یک شخص (حقیقی یاحقوقی) توسط دو یا چند پدیدآورنده بوجود می آید. به طور مثال دایره المعارف ها، فرهنگ لغات،فصل نامه هاو...

2-2مشترک:در ماده 6 قانون 1348چنین آمده ،اثری که با همکاری دو یا چند پدیدآورنده بوجود آمده باشد و کار یکایک آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترک نامیده می شود و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدیدآورندگان است. مانند رمان نوشته شده توسط چند نفر،ترانه که حاصل موسیقی و آواز است و...

در ماده 11 آیین نامه اجرایی قانون نرم افزارها نیز تعریفی مشابه بیان شده است. اما تعریفی که در لایحه جامع آمده از این نظر دقیق تر است که آورده "اثری که در نتیجه همفکری خلاق دو یا چند شخص حقیقی در یک زمان و مکان یا متفاوت پدید آمده است به گونه ای که سهم هر کدام از شرکاء به صورت بخش ممزوج شده ای از اثر باشد خواه این سهم مساوی ،قابل تشخیص یا تفکیک باشد یا نباشد." زیرا نباید معیار تشخیص اثر مشترک از سایر آثار مرکب تشخیص و تعیین سهام مشارکتی مولفان از یکدیگر باشد چون ممکن است در عمل مشکلاتی به همراه آورد زیرا با چنین ملاکی آثاری که توسط چند نفر مشترکا پدید می آید و آورده هر یک به تنهایی قابل بهره برداری است نظیر آثار سینمایی،آثار موسیقایی از شمول آثار مشترک خارج خواهند شد در حالی که در تعریف آثار اشتقاقی و جمعی نیز نمی گنجند.

3-2اشتقاقی:در ماده 18قانون 1348به "اقتباس از اثر" اشاره ای کرده اما تعریفی از آن ارایه نکرده است.اما در لایحه جامع اثر اشتقاقی را به عنوان اثر برگرفته از یک یا چند اثر موجود تعریف نموده است از قبیل مجموعه گزیده آثار،گلچین اشعار،آثار اقتباسی ،تلخیص ،ترجمه و چکیده و...

در ماده 5 قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای بدون نام بردن از اثر اشتقاقی پدیدآورنده اولیه و ثانویه را تعیین کرده است بر اساس این ماده"پدیدآوردن نرم افزارهای مکمل و سازگار با دیگر نرم افزارها با رعایت حقوق مادی نرم افزارهای اولیه مجاز است."

در تشخیص اثر اشتقاقی از آثار جمعی و مشترک باید توجه کرد که اثر اشتقاقی بر پایه اثر موجود شکل می گیرد و همچنین پدیدآورنده اثر موجود در آفرینش اثر جدید مشارکت نمی کند زیرا در غیر این صورت با یک اثر مشترک رو برو خواهیم بود.

اکنون به چند نکته توجه کنید که اولا در اثر جمعی حضور کارفرما از مولفان سلب خلاقیت می کند به عبارتی مولفان در طول یکدیگر قرار دارند اما در اثر مشترک همگی در عرض هم بوده و وصف اصالت بر هر یک صدق می کند. ثانیا بحث بر نوع اثر و تشخیص آنها از یکدیگر دلایلی دارد به عنوان مثال مدت حمایت اثر جمعی از زمان خلق آن اما مدت زمان حمایت از اثر مشترک از فوت آخرین مولف محسوب می شود همینطور طرح دعوا در اثر جمعی با شخص مبتکر و در اثر مشترک توسط هر یک از پدیدآورندگان ممکن می باشد.

ب : از نظر سمت

1-با نام

2-بدون نام

3-با نام مستعار

4-به سفارش دیگری

توجه کنید که ذکر نام نتیجه آزادی بیان و از عناصر حقوق معنوی است که از آن می توان به جنبه منفی حق سرپرستی اثر تعبیر کرد و عدم ذکر آن دلیل اعراض از حق توسط پدیدآورنده نمی باشد.مقررات حقوق ایران در مورد حق مولف در این گونه آثار بی نام و با نام مستعار سکوت کرده است.

گاهی نیز ممکن است آفرینش یک اثر هنری و ادبی و نرم افزاری یا پایگاه داده در چهارچوب قرارداد کار ،سفارش یا ماموریت به خدمت به شخص یا گروهی سپرده شود.

1-زرکلام، ستار، حقوق مالکیت ادبی و هنری، چ. 4، انتشارات سمت، تهران، 1393

2-سیدحسن، میرحسینی،مقدمه ای بر حقوق مالکیت معنوی،چ. 4،انتشارات میزان، تهران،1393

3-محمدزاده وارقانی، علیرضا، تاملی در آثار مشترک و جمعی در حقوق مالکیت فکری، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 38،ش. 2،تابستان 1387

4-اندرز، داود و ابوالفضل احمدزاده، آثار مورد حمایت در پیش نویس لایحه حمایت از حقوق ادبی و هنری ایران و کنوانسیون برن، ش. 1،دوره 10،بهار 1397

5-ملک احمدی، مرضیه، مطالعه تطبیقی حقوق مالکیت ادبی و هنری در آثار اشتقاقی، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده ادبیات و علوم انسانی قم، 1393