مقدمه:

اکنون در سال 2020 بسر میبریم، 10 سال از ورود ارز دیجیتال و معرفی آن به دنیا میگذرد.در خیلی از کشورهای دنیا برای تهیه ما یحتاج زندگی از شیوه های پرداخت نوین بجای پرداخت سنتی استفاده می شود و حتی بچه ها برای پرداختن پول بستنی خود از کیف پول الکترونیکی و بیتکوین استفاده می کنند.رهبران دنیا با بانکهای مرکزی خود دائما در جلسات متعدد برای تصویب این ارز به عنوان ارز مرجع  سرو کله میزنند.اما در کشور ما هنوز بعداز گذشت 10سال همچنان درگیری بر سر حذف 4 صفر از پول ملی و یا واگذاری دو تیم فوتبال به بخش خصوصی است و روزها بدون تغییر هیچ چیز سپری می شود.

قوانین محجور و ناکارآمد شده اندو قانونگذار توان آن را ندارد تا قوانین سالخورده را نو کند.بخواهیم یا نخواهیم ارز دیجیتال پای خود را به کشور باز کرده و رفته رفته مشکلات و مسایل مربوط به آن دامن قانونگذران را خواهد گرفت و کم کم قضات محاکم باید خود را آماده مشکلات حقوقی آن کنند.بهتراست تا دیر نشده ماهیت این ارز مرموز و ارزش اقتصادی آن را دریابیم و به فکر تدوین قانونی برای آن باشیم چراکه  آنچه موجب تمایز کشورها ی مختلف در قانونگذاری می شود قانون اساسی آنها نیست بلکه سرعت عمل در قانون گذاری و تدوین قوانین روزآمد و نوع آوری در قانونگذاری آنهاست.در کشورهای پیشرفته بنا بر مقتضیات جامعه قوانین حتی ممکن است چند نوبت در سال روزآمد بشوند و همگام با اتفاقات جامعه قدم بردارند، چیزی که در قوانین داخلی کشورمان کمتر به چشم می خورد.گاهی قانونگذار ما سالها طول می کشد تا به خود بیاید و برای تدوین مقررات بروز دستی به قانون خاک خورده بکشد.در این مقاله سعی شده است تا با تعریفی از این رمز ارز نوظهور و اثبات مالیت آن به یکی از جنبه های حقوقی این ارز بپردازیم که در عنوان مقاله آورده شده است.

تعریف مال:

در قوانین موضوعه کشور، تعریفی از مال ارایه نشده است اما با مطالعه در آثار دکترین حقوقی به این تعریف می رسیم که مال یعنی؛ چیزی که مفید باشد و یک نیاز را برطرف سازد، خواه این نیاز مادی باشد یا معنوی و همچنین بتواند قابل اختصاص یافتن به شخص معین باشد.

دکتر جعفری لنگرودی در کتاب ترمینولوژی حقوقی مال را اینگونه تعریف می کند؛ چیزی است که دارای ارزش اقتصادی باشد و قابل تقویم به پول باشد.بنابراین حقوق مالی مانند تحجیر و شفعه هم مال محسوب می شوند.

عموم مردم آن چه را که می بینند و لمس می کنند مال می دانند و هرآنچه در ظاهر امر قابل رویت نیست اما در حقوق به آن حق مالی می گویند را مال نمی دانند، از جمله حق سرقفلی، حق اختراع، حق ناشر و آنچه  که امروزه به نام ارز دیجیتال شناخته می شود که موضوع اصلی بحث ماست.

ارز دیجیتال (cryptocurrency)

ارز دیجیتال یا رمز ارز در واقع زاییده ی یک نبوغ فکری و حاصل رمز نگاری های پیچیده ی فرا انسانی است، یک برنامه فوق پیشرفته و با انجام معاملات بسار دقیق و تخصصی که حتی دسترسی و ردیابی آن توسط دولت ها را غیر ممکن نموده.

نخستین بار در سال 2009 توسط شخص یا گروهی به نام ساتوشی ناکاماتو ابداع،ایجاد و درسال 2010  با نام بیت کوین عرضه گردید.

اکنون بیش از 2300 نوع ارز دیجیتال ابداع و عرضه شده است که همگی الگوی بیتکوین را دنبال نموده اند.

آنچه که درک چنین مالی را برای عموم غیر ملموس و نا شناخته می نماید آن است که این ارز هیچ گونه وجود خارجی قابل رویتی ندارد.برای همین مردم وجود آن را به عنوان یک دارایی  درک نمی کنند و در واقع مال بشمار نمی آورند.

یک تصور سنتی غالب آن است که ما انسانها وجود چیزی را که نمی بینیم انکار می کنیم.به همین خاطر شاید اکنون صحبت از خرید و فروش و سرمایه گذاری روی رمز ارز ها امری عجیب باشد چه رسد به آنکه بخواهیم در این خصوص قانونی مدون بنویسیم یا حد و مرز حقوق آن را مشخص کنیم.اما جالب است بدانیم این ارز عجیب در اولین سال معرفی خود هیچ ارزش مادی نداشت و صرفا به دنیا معرفی شده بود و یکسال پس از ورود خود کمتر از سه دلار بها  داشت ولی اکنون در سال 2020 بالغ بر 9000 دلار ارزش هر یک بیت کوین است.

در کشور ما نیز روز به روز بر شمار علاقه مندان آن افزوده می شود که این سرعت علاقه مندی و فراگیری، تحرک قانونگذار را می طلبد تا خود را با چالش های حقوقی و تبعات اجتماعی این پدیده آماده کند.ارزی که تا کنون واکنش های مثبت یا منفی نسبت به آن صرفا در حد اظهار نظر بوده و به دلیل عدم شناخت نسبت به ماهیت آن مسکوت مانده.

مطابق ماده 2 قانون مجازات اسلامی ایران: هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود.بنابراین هرچه که عنوان مجرمانه نداشته و جرم انگاری نشده باشد مشمول این ماده نمی شود و بلکه موافق اصل اباحه و جواز تصرف افعال عادی انسان که انتفاع از آنها صحیح بوده و ضرری برای کسی نداردصحیح و مباح فرض می شود و این همان است که رفتار و اعمال انسان را فرض بر صحت و درستی بدانیم و بنابراین تا عملی در قانون جرم تلقی نشده است

آن را جرم ندانیم.

بنظر می رسد خرید، فروش،عرضه، انتقال و استخراج این نوع ارزها در کشور ما با فرض رعایت قوانین مربوط به قاچاق کالا و ارز و پرداخت عوارض قانونی آنها به هیچ عنوان جرم تلقی نمی شود ولو آنکه هنوز به رسمیت هم شناخته نشده باشد.

صرافی الکترونیکی(exchange)

مهم ترین سوالی که پیش می آید آن است، حال که ما این ارز را لمس نمی کنیم و وجود خارجی ندارد پس چگونه می توان با آن کار کرد،خرید و فروش انجام داد و...؟

خرید و فروش ارز های دیجیتال همانند سایر ارزهای واقعی کشورهای خارجی مثل دلار،یورو،پوند و غیره که در صرافی ها انجام میگیرد و معادل ریالی آن دریافت می گردد در یک صرافی مجازی آنلاین شکل می گیرد و صاحب کوین های مجازی می تواند با فروش آن به هزاران خریدار معادل آن دلار مجازی (usdt) را دریافت کند و سپس آن را به ریال تبدیل کند.

یک برنامه کاربردی ساده در گوشی تلفن همراه ، صرافی قابل حملی است که بی وقفه و در ثانیه با آن می توان خرید و فروش نمود.

یک صرافی دیجیتال از قسمتهای مختلفی تشکیل شده است که عمده ترین بخش های آن نشان دادن سیر صعودی یا نزولی ارز، قیمت آنی ارز های مختلف مجازی ،فضایی برای خرید و فروش کردن ارز( trade) و مهمترین بخش آن یعنی کیف پول مجازی(valet)  است.

کیف پول مجازی(valet)

یک کیف پول مجازی درست مانند کیف پول واقعی نشان دهنده ی ارزش دارایی های ماست و تمام پولهای ما در آن قرار دارد و انتقال پول از یک valet  به valet شخص دیگر با ارسال یک کد با ضریب امنیتی بسیار بالا که ترکیبی از اعداد و حروف انگلیسی است و بیش از 40 عدد و حرف را در خود جای می دهد صورت می گیرد.درست چیزی مانند شماره کارت یا شماره شبا که ما برای دیگری ارسال می کنیم با این تفاوت که انتقال پول در این فضا با سرعت لحظه ای صورت می گیرد و با ضریب امنیت به مراتب بالاتر از عملیات بانکی در فضای حقیقی.

این ارز مرموز شگفتی های بسیار زیادی دارد که مزایای آن به مراتب بیشتر از چک، چک پول و حتی اعتبار موجود در کارتهای عابر بانک است.بنابراین نمی توان از مالیت داشتن آن چشم پوشی کرد و آن را پول و دارایی به شمار نیاورد.

توارث

از توضیح ارث و مباحث شناخته شده آن که عبور کنیم به بحث نهایی و هدف این مقاله می رسیم که قابلیت توارث ارز دیجیتال است و پاسخ به این سوال که آیا این رمز ارز به ارث می رسد؟

در عالم واقع اگر شخصی فوت کند ما ترک آن به وراث او می رسد که این ماترک اعم است از خانه، خودرو و حسابهای بانکی متوفی.وراث پس از اثبات ذینفعی خود به عنوان وراث محصور متوفی با اخذ گواهی حصر وراثت و تشکیل پرونده مالیاتی و پرداخت مالیات برارث صاحبان دارایی بجا مانده از مرحوم می گردند و آنچه را که به عنوان مال شناخته می شود به ارث می برند،با وجود آنکه هنوز در قوانین ما شناخته نشده است و هیچ مرجع قانونی مهر تایید بر ماهیت آن نزده است اما باید پذیرفت، از آنجا که رمز ارز موجود در کیف پول یک دارنده ارز مجازی دارایی محسوب می شود و این ارز قابلیت تبدیل به یک پول واقعی را دارد و با داشتن ارکان یک مال و مشروعیتی که از مفهوم مخالف ماده 2 قانون مجازات اسلامی می گیرد قابلیت توارث را دارد و بنظر می رسد در آینده نزدیک آرا صادره از محاکم در این خصوص بر این گفته صحه بگذارند و شاهد آن باشیم که حتی بزودی اداره دارایی نسبت به اخذ مالیات بر ارث این نوع ارزها نیز ورود نماید.

رابرت کیوساکی نویسنده ژاپنی کتاب معروف  پدر پولدار پدر بی پول  و یکی از موفق ترین میلیونرهای عصر حاضر  پیش بینی می کند که قیمت بیتکوین طی چرخه ای سه ساله و هرسال با رشدی 100 درصدی به 75000 دلار خواهد رسید، او همچنین معتقد است که پولهای رایج، دیگر پاسخگوی نیاز جامعه بشری نخواهد بود و آینده در تصاحب ارزهای دیجیتال قرار خواهد گرفت.

بنظر می رسد کشف ماهیت  این پدیده، یک تفکر اساسی و اراده ای جدی را می طلبد و شاید راه برون رفت از چالش اقتصادی این روزهای کشور نیز همین باشد.