پذیره نویسی در لغت به معنی نوشتن و امضاء کردن سند یا نوشته‌ای که موضوع آن تعهد شخص به انجام دادن کار یا امری است که در آن نوشته و سند شرح داده شده است اما در اصطلاح حقوقی عبارت است از عمل حقوقی که به موجب آن شخص تعهد می کند با تامین قسمتی از سرمایه شرکت سهامی عام در حدود مبلغ برآورده شده در شرکت شریک شود. این موضوع در ماده 38 لایحه اصلاحی قسمتی از مقررات قانون تجارت مصوب 1347 ، در مورد تشکیل شرکت های سهامی عام پیش بینی گردیده است .بدین توضیح که مقرر شده است ؛ تشکیل شرکت‌های سهامی خاص با تعهد و تامین کلیه حداقل سرمایه پیش بینی شده در لایحه ( حداقل 1 میلیون ریال ) یا اعلام شده به مرجع ثبت شرکت ها منحصراً توسط موسسین محقق می گردد و هیچ گونه مراجعه ای به عموم مردم جهت عرضه عمومی اوراق سهام و اخذ پذیره نویسی به منظور تعهد و تامین قسمتی از سرمایه شرکت سهامی خاص صورت نمی گیرد این درحالی است که در شرکت های سهامی عام در زمان تاسیس شرکت می بایستی لااقل 20 درصد حداقل سرمایه پیش بینی شده در لایحه ( 5 میلیون ریال ) یا اعلام شده به مرجع ثبت شرک ها در بدو امر توسط موسسین تعهد شده و حداقل 35 درصد از 20 درصد تعهد شده نیز در حساب شرکت در شرف تاسیس توسط ایشان تامین و پرداخت گردد. سپس الباقی مبلغ سرمایه شرکت سهامی عام (حداکثر 80 درصد ) جهت عرضه عمومی از طریق بورس یا انتشار اوراق سهام در بانکی که تعهد و پرداخت سهام درآن می بایستی صورت پذیرد ، انجام می گیرد . بنابراین پس از پایان مدت پذیره نویسی موسسین با تشکیل مجمع عمومی موسس با حد نصاب مقرر -تشکیل و رای گیری - ظرف مدت حداکثر یک ماه نسبت به بررسی تعهد موسسین و پذیره نویسان اقدام نموده و پس از احراز قانونی بودن پذیره نویسی و حصول اطمینان از تعهد 100 % سرمایه مقرر و تادیه مبالغ لازم که مجموعا نمی تواند از 35 درصد کل سرمایه تعهدشده کمتر باشد ، با رعایت سایر شرایط نسبت به اعلام تشکیل شرکت به مرجع ثبت شرکت ها اقدام می نمایند در غیر این صورت اگر تا 6 ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه مذکور در ماد 6 لایحه به ثبت نرسیده باشد ، مرجع ثبت شرکت ها به استناد ماده 19 این لایحه به درخواست هر یک از موسسین و پذیره نویسان نسبت به صدور گواهی عدم ثبت شرکت اقدام نموده و اشخاص فوق می توانند با مراجعه به بانکی که تعهد سهام را در آن نموده اند نسبت به استرداد وجوه خود بابت عرضه عمومی اوراق سهام اقدام نمایند. 

 نحوه پذیره نویسی سهام 

همان طور که فوقاً اشاره گردید برای این که سهام شرکت از طرف خریداران تعهد گردد، آنان باید ورقه‌ای را به نام ورقه تعهد سهم که حاکی از قبول و تعهد پرداخت بهای اسمی سهم است، ظرف مهلتی که در اعلامیه پذیره نویسی معین شده است با مراجعه به بانکی که تعهد سهام در آن صورت می گیرد ، تکمیل و امضاء کنند. به این عمل پذیره نویسی سهام می‌گویند. لازم به ذکر است که مهلت پذیره نویسی با عنایت به عدم منع قانونی، قابل تمدید می باشد. ورقه تعهد سهم در دو نسخه تنظیم و با قید تاریخ به امضای پذیره نویس یا قائم مقام قانونی وی می‌رسد. نسخه اول نزد بانک نگاهداری می‌شود و نسخه دوم با قید رسید وجه و مهر و امضای بانک، به پذیره نویس تسلیم می‌گردد. در صورتی که ورقه تعهد سهم را شخصی برای دیگری امضاء کند، هویت و نشانی کامل و سمت امضاء کننده، در ورقه تعهد سهم قید می‌شود و مدرک او اخذ و به نسخه دوم که نزد بانک می‌ماند، پیوست می‌گردد. ورقه تعهد سهم شامل نکات ذیل است :

- نام و موضوع ، مرکز اصلی و مدت شرکت

- سرمایه شرکت ، شماره تاریخ اجازه انتشار اعلامیه پذیره نویسی و مرجع صدور آن تعداد سهامی که مورد تعهد واقع می شود و مبلغ اسمی آن و مبلغی که باید نقداَ پرداخت شود.

- نام بانک و شماره حسابی که مبلغ لازم توسط پذیره نویسان باید به آن حساب پرداخت شود.

- هویت و نشانی پذیره نویس.

- قید اینکه پذیره نویس متعهد است مبلغ پرداخت شده را طبق مقررات اساسنامه شرکت تادیه نماید.

اگر شرکت تا 6 ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه به ثبت نرسد مرجع ثبت شرکت ها به تقاضای هر یک از موسسین یا پذیره نویسان گواهی نامه ای حاکی از عدم ثبت شرکت را صادر و به بانکی که تعهد سهام در آن صورت گرفته ، ارسال می دارد.

پس از آن پذیره نویسان با مراجعه به بانک ، وجوه خود را دریافت می دارند و هزینه های تاسیس نیز به عهده موسسین خواهد بود و همچنین موسسین بسته به تمام اعمال و اقداماتی که برای تاسیس و ثبت شرکت انجام می دهند مسئولیت تضامنی دارند.

با این توصیف پس از تکمیل و امضاء ورقه تعهد سهم و تأدیه مبلغی که نقداً باید پرداخت شود ، رسید دریافت می‌کنند . امضاء ورقه تعهد سهم، به خودی خود مستلزم قبول اساسنامه شرکت و تصمیمات مجامع عمومی شرکت می‌باشد.

مقدمات پذیره نویسی 

طرح اعلامیه پذیره نویسی مخصوص شرکت سهامی عام است ؛ زیرا در سهامی عام برخلاف سهامی خاص، تامین بخشی سرمایه از طریق عموم مردم می باشد . پذیره نویسی سهام از دو طریق ممکن است صورت پذیرد یکی مطابق مقررات پیش بینی شده در لایحه اصلاحی قانون تجارت و دیگری از طریق سازمان بورس اوراق بهادار که در صورت اخیر می بایستی مقررات مربوط به سازمان بورس نیز در خصوص نحوه پذیره نویسی و اخذ مجوزهای لازم مورد نظر این سازمان افزون بر رعایت مقررات لایحه در باب پذیره نویسی ، رعایت گردد. از سویی دیگر پذیره نویسی سهام در شرکت های سهامی برای دو منظور ممکن است صورت پذیرد : نخست برای تاسیس و تشکیل شرکت سهامی عام و دوم به منظور افزایش سرمایه با تصویب مجمع عمومی فوق العاه صاحبان سهام و فروش سهام جدید. پذیره نویسی مستلزم تهیه طرحی از طرف موسسان است که باید به امضای همه آنها رسیده باشد و در تهران به اداره ثبت شرکت‌ها و در شهرستان‌ها به دایره ثبت شرکت‌ها و در نقاطی که دایره ثبت شرکت‌ها وجود ندارد ، به اداره ثبت اسناد و املاک محل تسلیم شود. مرجع ثبت شرکت‌ها پس از مطالعه اظهار نامه و طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام و تطبیق مندرجات آنها با قانون ، اجازه انتشار اعلامیه پذیره نویسی سهام را صادر می‌نماید. موسسین مکلفند این اعلامیه را در روزنامه رسمی و روزنامه کثیرالانتشاری که تا زمان تشکیل اولین مجنع عمومی عادی به منظور انتشار آگهی های شرکت تعیین شده ، آگهی نمایند. افزون بر آن می بایستی یک نسخه از آن را نیز در بانکی که تعهد سهام نزد آن صورت می‌گیرد ، در معرض دید علاقه مندان به پذیره نویسی قرار دهند.

طرح اعلامیه پذیره نویسی که به وسیله موسسین تهیه و به ضمیمه اظهارنامه به مرجع ثبت شرکت تسلیم می شود ، برابر ماده 59 ل. ا. ق. ت باید مشتمل بر مطالب ذیل باشد :

1. نام شرکت ؛

2. نوع فعالیت هایی که شرکت به منظور آن تشکیل می شود ؛

3. مرکز اصلی شرکت و شعب آن ، در صورتی که تاسیس شعبه مورد نظر باشد ؛

4. مدت زمان ثبت شرکت ؛

5. هویت کامل و اقامتگاه و شغل موسسین ؛ در صورتی که همه یا بعضی از موسسین در امور مربوط به موضوع شرکت یا امور مشابه آن ، سوابق یا اطلاعات یا تجاربی داشته باشند ، ذکر آن به اختصار.

6. مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیر نقد آن ، به تفکیک و تعداد و نوع سهام در مورد سرمایه غیر نقد ( جنسی ) ، تعیین مقدار و مشخصات و اوصاف و ارزش آن به نحوی که بتوان از کم و کیف سرمایه غیر نقد اطلاع حاصل نمود.

7. در صورتی که موسسین مزایایی برای خود در نظر گرفته باشند ، تعیین چگونگی و موجبات آن مزایا به تفصیل ؛

8. تعیین مقداری از سرمایه که موسسین تعهد کرده و مبلغی که پرداخت کرده اند ؛

9. ذکر هزینه هایی که موسسین تا آن موقع جهت تدارک مقدمات تشکیل شرکت و مطالعاتی که انجام گرفته است ، پرداخت کرده اند و برآورد هزینه های لازم تا شروع فعالیت های شرکت ؛

10- در صورتی که انجام موضوع شرکت قانوناَ مستلزم موافقت مراجع خاصی باشد ، ذکر مشخصات اجاره نامه یا موافقت اصولی آن مرجع ،

11- ذکر حداقل تعداد سهامی که هنگام پذیره نویسی باید توسط پذیره نویس تعهد شود و تعیین مبلغی از آن که باید مقارن پذیره نویسی ، نقداَ پرداخت گردد ؛

12- ذکر شماره و مشخصات حساب بانکی که مبلغ نقدی سهام مورد تعهد ، باید به آن حساب واریز گردد و تعیین مهلتی که طی آن اشخاص ذی علاقه می توانند برای پذیره نویسی و پرداخت مبلغ تقدی ، به بانک مراجعه کنند ؛

13- تصریح به اینکه اظهارنامه موسسین به انضمام طرح اساسنامه برای مراجعه علاقمندان ، به مرجع ثبت شرکت تسلیم شده است ؛

14- ذکر نام روزنامه کثیرالانتشاری که هر گونه دعوت و اطلاعیه بعدی تا تشکیل مجمع عمومی موسسین ، منحصراَ در آن منتشر خواهد شد ؛

15- چگونگی تخصیص سهام به پذیره نویسان .

هر کس با سوء نیت به انتشار اعلامیه پذیره نویسی سهام که متضمن اطلاعات نادرست یا ناقص باشد ، مبادرت کند ، به مجازات شروع به کلاهبرداری محکوم خواهد شد و اگر اثری بر این اقدامات مترتب شده باشد ، مرتکب در حکم کلاهبرداری بوده و به مجازات مقرر محکوم خواهد شد.

از نظر سازمان بورس اوراق بهادار ، تأسیس شرکت‌های سهامی عام و انتشار سهام توسط این شرکت‌ها مستلزم انجام مراحل قانونی خاصی می‌باشند. این مراحل عمدتاً در ارتباط با اخذ مجوز عرضۀ سهام و ثبت این اوراق نزد سازمان بورس و اوراق بهادار یا اعلام معافیت از ثبت این اوراق نزد سازمان و در نهایت ثبت شرکت نزد مرجع ثبت شرکت‌ها می‌باشد. تشخیص معافیت تنها بر عهدۀ سازمان بوده و لازم است این موضوع توسط شرکت از سازمان استعلام گردد.

مؤسسان شرکت‌های سهامی عام که سهام در دست انتشار آنها مشمول مقررات ثبت نزد سازمان اعلام گردیده با رعایت مراحل زیر می‌توانند نسبت به اخذ مجوز عرضۀ عمومی سهام در دست انتشار خود به تأسیس شرکت سهامی عام اقدام نمایند. 

مرحلۀ اول - مؤسسان باید به منظور دریافت مجوزهای لازم، مدارک و مستندات زیر را برای سازمان ارسال نمایند:

1- فرم تکمیل شدۀ تقاضای تأسیس و ثبت اوراق بهادار، 2- فرم تکمیل شدۀ بیانیۀ ثبت 3،- اظهارنامۀ ثبت شرکت در شرف تأسیس در صورتی که قبلاً ارائه نشده‌باشد، 4- گواهی تأیید نام شرکت در شرف تأسیسدر صورتی که قبلاً ارائه نشده‌باشد، 5- طرح اساسنامۀ شرکت در شرف تأسیس در صورتی که قبلاً ارائه نشده‌باشد ، 6- طرح اعلامیۀ پذیره‌نویسی ، 7- طرح کسب و کار یا امکان‌سنجی برای انجام سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی شده و انجام فعالیت‌ها منطبق با طرح اساسنامه، 8- اظهارنظر مشاور حقوقی در خصوص رعایت قوانین و مقررات در تشکیل شرکت و عرضۀ عمومی سهام، 9- مجوزهای اخذ شده از مراجع ذی‌ربط، 10- مستندات مربوط به حقوق انحصاری ناشر در صورت وجود ، 11- فرم تکمیل‌شدۀ تأییدیۀ بانک در خصوص افتتاح حساب بانکی به نام شرکت در شرف تأسیس ،12- گزارش کارشناس رسمی دادگستری در خصوص ارزیابی آوردۀ غیرنقد مؤسسین در صورت وجود آوردۀ غیرنقد،13- فرم تکمیل شدۀ تأییدیۀ تودیع آوردۀ غیرنقد مؤسسین نزد بانک عامل در صورت وجود آوردۀ غیرنقد، 14- یک نسخه از قرارداد منعقد شده با مشاور عرضه در صورت وجود، 15- یک نسخه از قرارداد منعقده با عامل و متعهد پذیره‌نویسی .

مرحلۀ دوم - اطلاعات و مستندات ارسالی توسط سازمان بررسی گردیده و نتیجۀ بررسی ظرف مهلت قانونی تعیین‌شده به متقاضی اعلام خواهدشد. در صورت موافقت سازمان، مجوز عرضۀ عمومی سهام و تأییدیۀ اعلامیۀ پذیره‌نویسی به متقاضی اعطا خواهدشد.

مرحلۀ سوم- مؤسسان شرکت باید بعد از دریافت مجوزهای مربوطه از سازمان، به مرجع ثبت شرکت‌ها مراجعه نموده و پس از دریافت اجازۀ انتشار اعلامیۀ پذیره‌نویسی از مرجع یادشده، نسبت به درج اعلامیۀ مزبور در روزنامه‌های تعیین شده و شروع پذیره‌نویسی با رعایت قوانین و مقررات اقدام نمایند.

مرحلۀ چهارم - پس از انجام پذیره‌نویسی در مهلت مقرر، مؤسسان باید ظرف مدت 15 روز نسبت به ارسال مدارک و مستندات زیر به سازمان اقدام نمایند:

1- فرم تکمیل شدۀ تأییدیۀ بانک در خصوص ماندۀ حساب در پایان پذیره‌نویسی ، 2- فهرست پذیره‌نویسان، 3- گزارش هیئت مؤسس به مجمع عمومی مؤسس،4- طرح آگهی دعوت پذیره‌نویسان و مؤسسان به مجمع عمومی مؤسس

مرحلۀ پنجم - سازمان پس از بررسی و تأیید پذیره‌نویسی شرکت، اجازه برگزاری مجمع عمومی مؤسس را صادر می‌نماید. مؤسسان بعد از تأیید سازمان می‌توانند نسبت به دعوت از مجمع عمومی مؤسس اقدام نمایند.

مرحلۀ ششم - بعد از برگزاری مجمع، مؤسسان باید جهت دریافت تأییدنامۀ ثبت و تأیید تکمیل فرآیند عرضۀ عمومی، مستندات زیر را به سازمان ارائه نمایند:

1- صورت‌جلسۀ مجمع عمومی مؤسس،2-فهرست شرکت‌کنندگان در مجمع عمومی مؤسس،3-یک‌ نسخه از اساسنامۀ شرکت که در مجمع عمومی مؤسس به تصویب رسیده با امضای هیئت رئیسۀ مجمع،

مرحلۀ هفتم- پس از صدور تأییدیۀ تکمیل فرآیند و تأییدیۀ ثبت شرکت توسط سازمان، مؤسسان باید جهت ثبت شرکت به مرجع ثبت شرکت‌ها مراجعه نمایند.

به موجب مواد 20 و 22 قانون بازار اوراق بهادار نیز موسسین ابتدا باید درخواست خود را در قالب بیانیه ثبت و طرح اعلامیه پذیره نویسی به سازمان بورس تقدیم کنند. این طرح به موجب ماده 25 قانون بازار اوراق بهادار، ابتدائاَ باید مورد بررسی و تایید سازمان بورس اوراق بهادار قرار بگیرد. سازمان ظرف یک ماه به درخواست موسسین رسیدگی نماید. مؤسسان شرکت‌های سهامی عام، قبل از اقدام برای پذیره‌نویسی سهام شرکت در شرف تأسیس باید نسبت به تعیین وضعیت معافیت یا عدم معافیت سهام یادشده از ثبت نزد سازمان اقدام نمایند.

بنابراین به طور کلی اقدامات لازم جهت پذیره نویسی به شرح ذیل می باشد : 1- تنظیم طرح اعلامیه پذیره نویسی توسط موسسین 2- اخذ مجوز انتشار اعلامیه حسب مورد از سازمان بورس ( جایی که شرکت بخواهد سهام خوذ را از طریق بورس به فروش رساند ) و مرجع ثبت شرکت ها 3- انشار آگهی پذیره نویسی در روزنامه رسمی و روزنامه کثیرالانتشار تعیین شده و الصاق یک نسخه از آن در بانک مورد تعهد سهام 4- پذیره نویسی و امضای اوراق تعهد سهام توسط مراجعه کنندگان ظرف مهلت تعیین شده در اعلامیه یا با نظر سازمان بورس که حداکثر 30 روز بوده و البته برای یک بار دیگر به مدت 30 روز قابل تمدید نیز می باشد.

ضمانت اجرای کیفری عدم اخذ مجوزهای لازم جهت پذیره نویسی

 در بند 3 ماده 243 لایحه ، در رابطه با عدم اعلام مطالب مورد نیاز لایحه ، به مرجع ثبت شرکت ها و هم چنین اعلام مطالب خلاف واقع به مرجع ثبت شرکت ها ضمانت اجرای جزایی پیش بینی شده است . به موجب بند 1 ماده 243 لایحه ، تصدیق پذیره نویسی عالماَ برخلاف واقع یا انتشار اعلامیه پذیره نویسی برخلاف قانون و یا تسلیم مدارک خلاف واقع حاکی از تشکیل شرکت به مرجع ثبت شرکت ها یا تقلب در تعیین ارزش آورده غیرنقد، ضمانت اجرای جزایی را به دنبال خواهد داشت .

به موجب ماده 248 لایحه ، انتشار اعلامیه پذیره نویسی سهام بدون امضاهای مجاز و نام و نشانی موسسین یا مدیران شرکت جرم می باشد.
هم چنین به موجب ماده 249 لایحه، هر کس با سوء نیت برای تشویق مردم به تعهد خرید اوراق بهادار، به صدور اعلامیه پذیره نویسی سهام که متضمن اطلاعات نادرست با ناقص باشد مبادرت نماید و یا از روی سوء نیت جهت تهیه اعلامیه یا اطلاعیه مزبور اطلاعات نادرست یا ناقص داده باشد، به مجازات شروع کلاهبرداری محکوم می شود و هرگاه اثری به اعمال او داده شود ، به مجازات کلاهبرداری محکوم می شود.