یکی از مفاهیم مهمی که در قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص دعاوی اهمیت می یابد ، مفهوم نمایندگی و شناخت انواع آن است . همانطور که واضح است ، بعضی اوقات ممکن است است که شخص نتواند یا نخواهد به شخصه در دادگاه حضور یابد و در جریان فرایند رسیدگی به دعوا قرار بگیرد . به همین دلیل ، قواعد مربوط به نمایندگی به شخص این کمک را می کند که دیگری از طرف او این کار را انجام بدهد. نمایندگی یک مفهوم حقوقی است که بر مبنای آن ، شخص اقدام به انجام عملی حقوقی به نام شخص دیگر ، به حساب او و به منظور تأمین اهداف او می نماید ؛ مانند وکیل که نماینده موکل است . در متن حاضر سعی بر این است که تفاوت وکیل و یکی از انواع نمایندگی یعنی نمایندگی حقوقی شرح داده شود.
*وکیل پایه یک دادگستری
شخصی که وکیل دادگستری خوانده می شود دارای پروانه ی وکالت است و می تواند با تأسیس دفتر وکالت در حوزه ای که در آزمون وکالت آنجا پذیرفته شده است به امر خطیر وکالت بپردازد.
با دقت در قوانین و منابع حقوقی متوجه می شویم که تنها اصیل و یا اشخاص دارای سمت می توانند در دادگاه حاضر شده و از حق و حقوق پرونده ی مطروحه در دادگستری دفاع به عمل آورند. در واقع اصیل در پرونده که شخص حقیقی یا حقوقی است می تواند یا خود طرح دعوا کند یا به وکیل پایه یک دادگستری یا کارآموزان وکالت برای این امر نمایندگی دهد.
این اصل فوق الذکر که تنها وکلای دادگستری می توانند به نمایندگی از افراد در دادگاه حاضر شوند در مواردی به استثناء خورده است و بعضی اشخاص حقوقی البته به تجویز قانون می توانند علاوه بر امکان بهره مندی از خدمت وکلای دادگستری، اشخاصی را به عنوان نماینده یا نماینده حقوقی معرفی نمایند.
*نمایندگی حقوقی
به موجب ماده ی ۳۲ قانون آئین دادرسی مدنی: وزارتخانه ها، موسسات دولتی وابسته به دولت، شرکت های دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و موسسات عمومی غیردولتی، شهرداریها و بانک ها می تواند علاوه بر استفاده از وکلای دادگستری برای طرح هر گونه دعوا یا دفاع و تعقیب دعوای مربوط از اداره حقوقی خود یا کارمندان رسمی خود با داشتن یکی از شرایط زیر به عنوان نماینده حقوقی استفاده نمایند.
۱- دارا بودن لیسانس در رشته حقوق با دو سال سابقه کارآموزی در دفاتر حقوقی دستگاه های مربوطه
۲- دو سال سابقه کار قضایی یا وکالت به شرط عدم محرومیت از اشتغال به مشاغل قضاوت یا وکالت، تشخیص احراز یاد شده به عهده بالاترین مقام اجرایی سازمان یا قائم مقام قانونی وی خواهد بود. ارائه معرفی نامه نمایندگی حقوقی به مراجع قضایی الزامی است.
بدیهی است که نماینده حقوقی از اختیارتی که مختص وکلای دادگستری است برای مثال تصدیق مطابقت رونوشت اسناد با اصل آن (ماده ی۵۷ قانون آئین دادرسی مدنی) بهر مند نمی باشد.
امکان استفاده از نماینده حقوقی در دیوان عدالت اداری
نکته ی قابل ذکر اینکه به موجب قانون آئین دادرسی دیوان عدالت اداری نماینده حقوقی مجاز است در دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری نیز حاضر شده و به دفاع و پاسخگویی در این دست دعاوی بپردازد.
عدم امکان استفاده از نماینده حقوقی در دعاوی کیفری
لازم است اشاره کنیم در امور جزائی به نظر می رسد با توجه به قانون آئین دادرسی کیفری اشخاص مذکور در ماده ی ۳۲ قانون آئین دادرسی مدنی نمی توانند نماینده حقوقی معرفی نمایند و بنابراین وزیر، رئیس موسسه، مدیر شرکت دولتی و …. یا باید شخصاٌ اقدام نموده و یا از خدمت وکلای دادگستری بهره مند گردند.
در حقیقت، استفاده از خدمت غیر وکیل دادگستری در دادرسی ها خلاف اصل و استثناء محسوب می شود و بنابراین باید در موضع نص تفسیر گردیده و در صورت شک به اصل رجوع شود.
بنابراین نظر به اینکه در قوانین جدید آئین دادرسی (مدنی و کیفری) اختیار استفاده از نماینده حقوقی منحصراً در آئین دادرسی مدنی پیش بینی گردیده است تسری آن به امور جزائی، اگر چه معمول اما بی وجه و مردود است.
اشخاص حقیقی یا حقوقی جهت طرح دعوا در محاکم دادگستری می توانند یا خود اقدام کنند و یا از وکیل دارای پروانه ی اشتغال یعنی وکیل پایه یک دادگستری استفاده نمایند. این امر در مواردی به استثناء خورده است و برخی اشخاص حقوقی علاوه بر وکیل پایه یک دادگستری می توانند از نمایندگان حقوقی برای طرح یا دفاع در پرونده های خود بهره جویند.
مونا کیانی/وکیل پایه یک دادگستری
05 بهمن 1398