*مقدمه : 

     امروزه كسب و كارهاي خانگي به عنوان راهكاري مهم براي ايجاد اشتغال و درآمد در سراسر جهان محسوب مي گردند. قابليت انجام اين نوع كسب و كار در «منزل» سبب ايجاد مزاياي بسياري براي شاغلين آن ها مي شود، كه از جمله مي توان به ايجاد توازن بين مسئوليت خانوادگي زنان و اشتغال آنان، حذف هزينه هاي مربوط به خريد، رهن و اجاره كارگاه و اياب و ذهاب، استفاده از نيروي كار ساير اعضاي خانواده و ايجاد زمينه هاي كار خانوادگي، امكان انتقال تجارب از طريق آموزش غيررسمي به شيوه استاد- شاگردي بين اعضاء خانواده و... اشاره نمود.

بايد توجه داشت كه در ساليان اخير به دليل تحولات عظيم در بخش فناوري اطلاعات در جهان و ايجاد مشاغل جديد، امكان اشتغال خانگي و کسب و کارهای اینتزنتی براي بسياري از افراد در زمينه هاي IT نيز فراهم گرديده است. اين کسب و کارها كه روزانه در سراسر جهان تعداد آن ها رو به فزوني و تنوع مي باشد اين امكان را فراهم مي آورد تا افراد بتوانند در محيط خانه با استفاده از رايانه و وسايل جانبي مورد نياز، به انجام كسب و كارهاي گوناگون در اين حوزه بپردازند.

1- انجام فعاليت به صورت كارمزدي براي كارفرماي خارج از محيط مسكوني

2- انجام فعاليت مستقل اعم از تامين مواد اوليه تا عرضه و محصول به خارج از محيط مسكوني

3- انجام فعاليت به صورت تعاوني ،اتحاديه ويا مشاركت با بنگاه هاي بالا دستي تامين كننده مواد اوليه و عرضه محصول آنان در بازار ، ترجيحا به صورت كسب و كار خوشه اي

- پشتيبان : منظور اشخاص حقيقي يا حقوقي هستند كه مسئوليت حمايت از تعدادي از شاغلين خانگي را در كل فرآيند توليد و ارائه خدمات، اعم از آموزش، تهيه و توزيع مواد اوليه و ابزار كار (حسب مورد ) ، مشاوره ، طرحي ، نوآوري ، بسته بندي ، بازاريابي و فروش به عهده بگيرند.

- افراد تحت پوشش: افرادي كه متقاضي انجام فعاليت زيرمجموعه يك فرد حقيقي يا حقوقي ديگر مي باشند. بديهي است اين موضوع با تحت پوشش نهادهاي حمايتي بودن ارتباطي نداشته و متفاوت مي باشد.

- مستقل (خوداشتغالي) : نوعي اشتغال است كه فرد مي تواند با اتكاء به توان شخصي، خلاقيت و ابتكار ، به شكل خويش فرمايي به فعاليتهاي توليدي و خدماتي بپردازد كه در نتيجه منجر به كسب در آمد و ايجاد فضاي كسب و كار مي شود.

- كسب و كار مجازي: كسب و كاري است كه در آن از اينترنت جهت انجام تبليغات و فروش كالا و خدمات استفاده مي گردد.

-پشتیبان تامین نیاز مشاغل خانگی:شرکت تعاونی متشکل از افرادی که دارای مشاغل خانگی در یک گرایش و یاچند گرایش همسو و نزدیک به هم باشند.

- فهرست رشته هاي مشاغل خانگي – اطلاعات تعدادي از رشته هاي مشاغل خانگي – فرم ثبت نام متقاضيان به تفكيك مستقل- تحت پوشش – پشتيبان (در سايت وزارت تعاون ،کار و رفاه اجتماعي ( www.irimlsa.irبخش مشاغل خانگي موجود و قابل مشاهده مي باشد .

- متقاضيان مشاغل خانگي بايد از مهارت و تخصص كافي جهت انجام شغل خانگي مورد نظر برخوردار باشند.

- در صورتيكه شغل مورد نظرمتقاضي در فهرست مشاغل خانگي موجود نباشد، متقاضي مي تواند شغل مد نظر خود را پيشنهاد نمايد .مشاغل پيشنهادي متعاقباً بررسي و در صورت تصويب ، به فهرست مشاغل خانگي اضافه خواهند شد.

- اشخاصي كه در قالب فرم افرادتحت پوشش ثبت نام مي نمايند، در صورت داشتن شرايط لازم و وجود پشتيبان متناسب با شرايط آنان، به شخص پشتيبان معرفي خواهند شد.

- ثبت نام افراد تحت پوشش به معناي اشتغال قطعي يا فوري فرد ثبت نام شده نمي باشد.

- انجام فعاليت توسط ساير اعضاي خانوار منوط به موافقت و رضايت سرپرست خانوار مي باشد .

-این خدمت به صورت رایگان ارائه میشود.

-در صورت عدم مشکل در ثبت نام حداقل ظرف دو هفته مجوز صادر می گردد.

1-قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی:

در زیر به گزیده ای از مواد این قانون که جهت استفاده عموم مناسب به نظر میرسد اشاره میگردد:

ماده2ـ منظور از مشاغل یا کسب و کار خانگی، آن دسته از فعالیتهایی است که با تصویب ستاد موضوع ماده (3)، توسط عضو یا اعضاء خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب و کار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل می‌گیرد و منجر به تولید خدمت و یا کالای قابل‌عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی می‌گردد.

شاغلین کسب و کار مذکور برای کسب منافع به صورتهای ذیل فعالیت می‌نمایند:

1ـ انجام فعالیت به صورت کارمزدی برای کارفرمای خارج از محیط مسکونی.

2ـ انجام فعالیت مستقل اعم از تأمین مواداولیه تا عرضه محصول به خارج از محیط مسکونی.

3ـ انجام فعالیت به صورت تعاونی، اتحادیه و یا مشارکت با بنگاه‌های بالادستی تأمین‌کننده مواداولیه و عرضه محصول آنان در بازار، ترجیحاً به صورت کسب و کار خوشه‌ای.

ماده5 ـ وزارت کار و امور اجتماعی موظف است ساز و کار مناسب را برای ایجاد ساختار دبیرخانه دائمی ستاد با امکانات موجود و تعیین کارشناسان ذی‌ربط از بین کارشناسان خود در واحدهای تابعه با هماهنگی معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی ریاست جمهوری، فراهم نماید.

تبصره ـ کلیه دستگاههای اجرائی ذی‌ربط نیز موظف به تعیین واحدهای اداری مشخص در صف و ستاد برای رسیدگی به امور صاحبان کسب و کار و مشاغل خانگی در چهارچوب پستهای مصوب از بین کارشناسان موجود خود با هماهنگی معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی ریاست جمهوری می‌باشند.

2- دستورالعمل اجرایی قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی اجراي قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی ابلاغی به شـماره 53231مورخ 23/3/89 :

به منظور دستیابی به مقاصد زیر می باشد مبادرت به کسب و کار خانگی توسط کارکنان خانگی ، با شرایط زیر امکان پذیر است:

-انجام کار صرفاً توسط عضو یا اعضاء خانواده در واحد مسکونی

 -تناسب حجم تولید با شرایط و فضاي واحد مسکونی

 -عدم ایجاد آلودگی هاي زیست محیطی ، صوتی و بصري و رعایت کامل حقوق همسایگان

 -عرضه و فروش محصول (کالا و خدمات) در خارج از واحد مسکونی -عدم تردد غیرمتناسب با فضاي محل سکونت به ویژه در مجتمع هاي مسکونی

 -مجاز بودن و تناسب شغل با محیط مسکونی

ماده 6- ضوابط مجوز مشاغل و کسب و کارهاي خانگی مصـوب سـتاد ، توسـط وزارت کـار و امـور اجتماعی به دستگاه هاي اجرایی ذیربط ابلاغ خواهد شد .مجوز مشاغل کسب و کار خـانگی ، پـس از تایید مراتب از سوي دستگاهاجرایی ذیربط،توسطوزارتکار و امور اجتماعی یـا واحـدهاي تابعـه صادر خواهد شد.

ماده 7- وزارت کار و امور اجتماعی موظف است با همکاري دسـتگاههاي اجرایـی ذیـربط ، سـامانه مشاغل خانگی را ایجادو راه اندازي نماید

ماده 8- شاغلین کسب و کار خانگی موضوع ماده 2قانون که در کارگاههاي خـانگ ی فعالیـت مـی کنند مشمول مفاد ماده 188قانون کار می باشند .

ماده 9- مشمولین قانون ، با ارائه مجوز کسب و کار خانگی می توانند در چهارچوب قانون اصلاح بند »ب «و تبصره 3ماده 4قانون تأمین اجتماعی ، نزد صندوق تـأمین اجتمـاعی بیمـه و از مزایـاي آن برخوردار شوند

 تبصـره 1- مشمولین صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر تابع قوانین و مقررات مربوطه خواهنـد بود

تبصره2- معاونت برنامه ریزي و نظارت راهبردي رئـیس جمهـور بـا همکـاري وزارت رفـاه و تـأمین اجتماعی مکلف است ، اعتبار موردنیاز بیمه درمان افراد مشـمول مـاده 2ایـن قـانون را در بودجـه سنواتی کل کشور درقالب بیمه پایه ایرانیان پیش بینی و نسبت به پرداخت آن به صندوق بیمـه گـر اقدام نماید

ماده 10- وزارت بازرگانی با هماهنگی دستگاههاي اجرایی ذیربط موظف است نسبت به ایجاد پایگاه اطلاع رسانی در زمینه هاي بازاریابی ، خرید و فروش الکترونیکی محصول و ارایـه الگوهـاي موفـق اقدام کرده و اعتبار لازم را دربودجه سنواتی پیش بینی نمایند

ماده 12- سازمان آموزش فنی و حرفه اي موظف است با هماهنگی سایر دستگاههاي مسئول نسبت به تهیه و تدوین استاندارد هاو ارائه آموزشهاي کاربردي مورد نیاز صاحبان کسب و کار هاي خـانگی اقدام نموده و مراتب را جهت طرح و تصویب در جلسات ستاد به دبیرخانه اعلام نماید .

ماده15- بستر سازي و فراهم آوردن امکانات ثبت نام اینترنتی متقاضیان در سایت مشاغل خانگی بـه عهده وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات می باشد

ماده 18- بانک مرکزي موظف است هر ساله سهمیه قابل اعطاء از محل منابع قرض الحسنه و منـابع عاديسیستم بانکی را به ستاد ارائه دهد تا ستاد بر اساس اولویت انواع مشاغل خانگی ،نسـبت بـه تعیین سهمیه استانی اقدام لازم را به عمل آورد.

ماده 19- صندوق مهر امام رضا)ع (موظف است با هماهنگی دستگاههاي اجرایی ذیربط هر سال 20 %از منابع خود را به طرحهاي ساماندهی و حمایت از مشاغل و کسب و کار خانگی اختصاص دهد.

*ضوابط صدور مجوز کسب وکارخانگی 

 الف-شرایط لازم براي متقاضیان اخذ مجوز کسب و کار خانگی

1-شرایط عمومی

-تابعیت جمهوري اسلامی ایران

 -حداقل سن بیست سال براي اشخاص پشتیبان

-نداشتن سابقه کیفري موثر به تأیید مراجع ذیصلاح (راي اشخاص پشتیبان)

-داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت از سربازي براي متقاضیان مرد-

-اقامت درمحل اجراي طرح )براي افرادمستقل)

2-شرایط اختصاصی

 -حداقل 5سال سابقه کاري مرتبط براي اشخاص پشتیبان

 -ارائه گواهی آموزش و مهارت در رشته مورد نظر (داراي تاریخ اعتبار)

-ارائه گواهی سلامت براي متقاضیان رشته هاي مرتبط با مواد غذایی و بهداشتی

 -تأمین سهم آورده متقاضی حداقل به میزان 20 %سرمایه موردنیاز ایجاد رشته شغل (برای اشخاص پشتیبان) داشتن ایده براي شروع فعالیت

 -داشتن توانایی مدیریت براي اداره کسب و کار

 ب -مدارك موردنیاز براي صدور مجوز کسب و کار خانگی

تصویر شناسنامه و کارت ملی

 -تصویر کارت پایان خدمت یا معافیت از خدمت براي متقاضیان مرد

 -گواهی عدم سوء پیشینه براي پشتیبان

 -تصویر گواهی آخرین مدرك تحصیلی

 -اصل و تصویر کارت مهارت مرتبط با رشته شغلی مورد تقاضا

ج -مراحل صدور مجوز

1-داشتن شرایط عمومی و اختصاصی

2-ارائه درخواست توسط متقاضی به دستگاه اجرایی ذیربط

3-تکمیل فرم هاي مربوط و ارائه طرح توجیهی توسط متقاضی

4-ارائه مستندات مربوط به سهم آورده متقاضی )براي اشخاص پشتیبان)

5-بررسی درخواست و طرح متقاضی توسط دستگاه اجرایی ظرف حداکثر یک هفته

 6-تأئید طرح از سوي دستگاه اجرایی و صدور مجوز توسط اداره کل کار و امور اجتماعی ظرف 48

ماده7 قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی: صدور مجوز مشاغل و کسب و کارهای خانگی در چهارچوب ضوابط ابلاغی ستاد توسط وزارت کار و امور اجتماعی یا واحدهای تابعه صورت می‌پذیرد و صاحبان مشاغل مزبور از مزایای ذیل برخوردار می‌شوند:

1ـ استفاده از بازار محلی شهرداری جهت عرضه محصولات خانگی.

2ـ عضویت در شرکت سهامی عام خوشه‌ای تخصصی کسب و کار خانگی.

3ـ معافیت از عوارض اداری و تجاری تعیینی و مصوب شوراهای اسلامی شهرها و روستاها.

4ـ عدم نیاز به تغییر کاربری مسکونی.

5 ـ دولت می‌تواند بنا به پیشنهاد ستاد نسبت به تعیین ضوابط حمایتی در زمینه‌های مالیات، تأمین وام قرض‌الحسنه اشتغال، حق بیمه خویش‌فرما، تعرفه مصرف آب، برق و سوخت مصرفی، ظرف سه ماه از تصویب این قانون، اقدام و اعتبار موردنیاز را در بودجه سنواتی محاسبه و لحاظ نماید.

6 ـ استفاده از تسهیلات بانکی به ویژه قرض‌الحسنه بانکها و صندوق مهر امام رضا (ع)

تبصره ـ بانک مرکزی موظف است با هماهنگی وزارت کار و امور اجتماعی، نحوه توزیع منابع قرض‌الحسنه برای مشاغل و کسب و کار خانگی را با توجه به اولویت و اهمیت انواع مشاغل خانگی و سهم هر استان تعیین و در ابتدای هر سال به بانکها و مؤسسات اعتباری ابلاغ نماید.

*دریافت وام از طریق مجوز کسب و کار خانگی:

متقاضیان دارای مجوز کسب و کار خانگی که مورد تایید دستگاه اجرائی ذیربط می باشند ، می توانند از این تسهیلات بهره مند شوند. با توجه به برنامه‌های گسترده‌ ای که برای توسعه کارآفرینی و اشتغالزایی پیش‌بینی در دولت پیش بینی شده در حال حاضر وام خود اشتغالی به ۲۰ میلیون تومان افزایش یافته که در قالب طرحی با عنوان طرح ملی آموزش و اشتغال با همکاری معاونت امور تعاون وزارتخانه و سازمان آموزش فنی و حرفه ای به صورت مشترک دنبال می شود و هر یک از طرفین کار آموزش، ساماندهی و حمایت از کاربران و مهارت دیدگان را بر عهده دارند.

بر اساس این طرح مهارت دیدگان اصلی در بازار کار شناسایی خواهند شد تا افراد جویای کار را در کارگاههای مذکور در قالب تعاونی یا به شکل انفرادی آموزش بدهند و به افراد ماهر و سرگروه و پشتیبان تبدیل کنند.

یادآور می شود وام خود اشتغالی در طرح یاد شده از سوی صندوق مهر امام رضا (ع) پرداخت می شود.

*شرایط دریافت وام مشاغل خانگی:

1. به سایت mashaghelkhanegi.ir مراجعه نمایید و فرم های مربوطه را پر کنید

2. در طرح ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی که در حال اجرا است، مشاغل خود را به ثبت برسانید.

3. متقاضیان مشاغل خانگی لازم است متناسب با نوع فعالیت موردنظر خود یکی از فرم‌های ثبت‌نام (مستقل – تحت پوشش – پشتیبان) را تکمیل کنند.

4. فرم‌های تکمیلی توسط دستگاه اجرائی ذی‌ربط بررسی‌شده و در صورت تائید طرح در دستگاه اجرائی، مجوز مربوطه صادر خواهد شد.

5. درصورتی‌که شغل موردنظر متقاضی در فهرست مشاغل خانگی موجود نباشد، متقاضی می‌تواند شغل مدنظر خود را پیشنهاد نماید.

شیوه نظارت بر مشاغل خانگی جهت پرداخت وام:

الف –نظارت قبل از پرداخت تسهیلات

 - بررسی و اطمینان از داشتن مهارت ، تجربه لازم ، اهلیت فرد توسط دستگاه اجرایی

-بررسی دقیق طرح پیشنهادي توسط دستگاه اجرایی

-نظارت برتنظیم قرارداد میا ن پشتیبان و شاغلین تحت پوشش

ب –نظارت حین پرداخت تسهیلات

 - بررسی توجیه فنی -اقتصادي طرح توسط بانک

ج-نظارت پس از پرداخت تسهیلات :

-نظارت بر نحوه هزینه کرد تسهیلات توسط بانک

-نظارت دستگاه اجرایی بر جذب افراد تحت پوشش در طرح ها از سوي پشتیبان

-نظارت هاي ادواري بر طرح ها توسط دستگاه اجرایی )دریافت گزارش از پشتیباندر فواصل زمانی معین (

-بازدید از منازل مسکونی محل اجراي طرح ، توسط پشتیبان و دستگاه اجرایی به صورت موردي و حداکثر 3بار در طول دوره تولید و متناسب با نوع محصول

علیرغم اینکه در ضرورت وجود کسب و کارهایی با ماهیت مشاغل خانگی تردیدی وجود ندارد، راه اندازی این کسب و کارها که از مشاغل سنتی اندکی فاصله گرفته اند نیازمند پیش بینی سازو کارهای متناسب با این حوزه است. مانند هر قانون دیگری نواقص قوانین و مقررات و چالش های موجود در خصوص رویه های عملی در گذر زمان مشخص میشوند. در حوزه مشاغل خانگی نیز در گذر زمان و در بوته آزمایش اجرای قانون چالش هایی موجود است که به همت هیئت مقررات زدایی و در پی برگزاری جلسات بسیار با حضور نمایندگان محترم متولی این امر این چالش ها شناسایی و در راستای حل معضلات و ابهامات موجود تصمیماتی اتخاذ گردیده است.

_مهترین چالشی که در حوزه صدور مجوز جهت مشاغل خانگی وجود دارد این است که برخی از رشته ها من جمله مشاغل خانگی در حوزه مواد غذایی که مربوط به سلامت انسان است به مجوز شبکه بهداشت احتیاج دارد.در حالیکه وزارت بهداشت به علت عدم در اختیار داشتن امکانات فنی و مالی لازم در این حوزه از پاسخ به استعلاماتی که نیازمند تاییدیه وزارت بهداشت جهت صدور مجوز مشاغل خانگی در حوزه موادغذایی هستند خودداری ورزیده چه بسا بدون دلیل و بدون بازدید در پاسخ به اینگونه استعلامات مبادرت به رد تاییدیه مینماید.

به نحوی که طبق آمار ارائه شده توسط وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی بطور متوسط در سطح کشور، تنها 25 درصد از تقاضاهای مربوط به موادغذایی در خصوص مشاغل خانگی پذیرفته شده است.

در تهران این عدد 6/4 درصد است و استان البرز با عدد 56 درصد بیشترین میزان اخذ مجوز را دارد.

در راستای مرتفع نمودن مشکل فوق مقرر گردید که وزارت بهداشت دستورالعمل نظارت را ظرف مهلت یک ماه تصویب و ابلاغ نماید تا ضوابط صدور و توجیه عدم صدور مجوز بصورت شفاف و قانونی به متقاضیان اعلام گردد و از این رهگذر راه برای اعمال سلیقه های شخصی و برخوردهای مقطعی و نیز سردرگمی مردم جلوگیری به عمل آید.

_چالش دیگر در خصوص نحوه و ضابطه بازرسی از محل مشاغل خانگی است.به صراحت قانون، این امر نیازمند اجازه دادستانی است، فلذا بازرسی از محل، امری صعب و نیازمند طی تشریفات سخت و اداری بسیاری به نظر میرسد. برای حل این مسئله میتوان بیان داشت که اجازه دادستانی تنها درصورتی مورد نیاز است که شخص شاغل به شغل خانگی، از بازدید ممانعت به عمل آورد. بنابراین در صورتی که بازدید با توافق خود صاحب شغل صورت گیرد عملا نیاز به مجوز دادستانی وجود ندارد. مضافا بر اینکه با توجه به حجم و تعداد مجوزهای صادره شده در این حوزه، گرفتن مجوز برای مستنکفین با کتابت یک نامه و درج نام تمامی صاحبین مشاغل مستنکف ذیل همان نامه و اخذ اجازه از دادستان محترم، هم کار صعب و دشواری به نظر نمیرسد.

_مشکل دیگر در خصوص مشاغل خانگی این است که به علت اینکه این مشاغل در محیط های شخصی و دربسته و توسط اشخاص عادی و بعضا بدون وجود آموزش های لازم انجام میگردند، زمینه بروز مشکلات ناشی از عدم رعایت ضوابط فنی و بهداشتی و سواستفاده های اشخاص سودجو را فراهم می آورد.بنابراین جهت مرتفع نمودن این مشکل، مقرر گردید که واحدهای مستقل تولید محصولات مشاغل خانگی در ارتباط و تحت نظارت یک فرد پشتیبان فعالیت یابند. پشتیبان موظف است ضمن تهیه محل دارای شناسه نظارت کارگاهی و بکارگیری مسئول فنی مورد تایید وزارت بهداشت امکان عرضه و فروش محصولات خانگی را فراهم کند.

_با عنایت به اینکه درخواست صدور مجوز مشاغل خانگی از سوی اقشار کم درآمد جامعه مطرح میشود، تعرفه های موجود جهت صدور و تمدید مجوز و نیز پروانه های بهداشتی موجب تحمیل مبالغی به متقاضیان میگردد که موجب دور نمودن صدور این مجوزها از هدف اولیه صدور این مجوزها، که همانا حمایت از اقشار کم درآمد جامعه میباشد، میشود. بنابراین حذف تعرفه صدور و تمدید مجوزهای مشاغل خانگی در دستور کار هیئت محترم وزیران جهت تصویب و حمایت هرچه بیشتر از دهک های پایین درآمدی جامعه قرار گرفت.