یکی از مباحث مهم حقوق مدنی حق انتفاع می باشد . به طوری که ۱۵ ماده از قانون مدنی به بررسی حق انتفاع و احکام مربوط به آن اختصاص یافته است .
حق انتفاع حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن متعلق به شخص دیگری است و یا مالک خاص ندارد استفاده کند .حق انتفاع در معنی خاص خود به ۳قسم تقسیم می گردد :
الف) عمری :که به موجب قراردادی حق بهره برداری از عین به مدت عمر خود مالک یا منتفع یا شخص دیگری به منتفع واگذار شده است .ب ) رقبی : اگر مدت حق انتفاع معین باشد به این حق انتفاع رقبی گفته می شود .
ج ) سکنی :اگر موضوع حق انتفاع سکونت در محلی باشد به این حق انتفاع سکنیگفته می شود .
حبس مطلق : در صورتی که حق انتفاع به شکل مطلق و بدون درج مدت به شخصی تعلق گیرد به آن حبس مطلق می گویند ، که این حق تا زمان فوت مالک باقی خواهد ماند مگر این که مالک قبل از فوت خود رجوع کند.مالی که موضوع حق انتقاع قرار می گیرد باید مالی باشد که استفاده از آن باعث از بین رفتن خود مال و منافع آن نشود .
لازم به ذکر است که شخص منتفع دارای ید امانی است لیکن با وجود منفعت و بهره ای که از مال موضوع حق انتفاع می برد مسئول حفاظت از عین است و نباید در حفاظت تعدی و تفریط نماید ،در غیر این صورت مسئول جبران خسارت وارده به عین است.منتفع باید از مال موضوع حق انتفاع در حد متعارف استفاده کند ، بدیهی است که استفاده خارج از حدود متعارف سوء استفاده تلقی می گردد .
مخارج لازم جهت نگه داری مال موضوع حق انتفاع برعهده مالک است لیکن هزینه های مربوط به کمال انتفاع و بهره برداری به عهده منتفع است .در حق انتفاع شخص منتفع فقط حق استفاده و بهره برداری دارد و شخص منتفع مالک نیست .
لازم به ذکر است که حق انتفاع با مالکیت منفعت متفاوت است:در مالکیت منافع ذرات منفعت در مالکیت شخص مالک قرار می گیرد ، ولی در حق انتفاع ذرات منفعت در مالکیت منتفع قرار نمی گیرد.به طورمثال مستاجری که باغی را اجاره کرده است ، مالک میوه های درختان باغ نیز هست و می تواند حتی پس از اتمام مدت اجاره نیز آن محصولات را بردارد .
اما شخص منتفع از باغی که حق انتفاع آن برای یک سال به او واگذارشده است ،پس از پایان مهلت دیگر حق استفاده و برداشتن محصولات باغ را ندارد چرا که ذرات منفعت در مالکیت منتفع به وجود نمی آید .واگذاری حق انتفاع می تواند معوض یا مجانی باشد.حق انتفاع از طریق عقد و قرارداد ایجاد می شود .
منبع :کتاب قانون مدنی در نظم حقوق کنونی دکتر ناصر کاتوزیان
عطیه ذوالفقاری/کارشناس حقوقی:
14 دی 1398