در قسمت قبل به طور مختصر با WTO  آشنا شدیم و دیدیم یکی از موافقت نامه های مهم سازمان جهانی تجارت موافقت نامه «جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری»[۱] است که به TRIPS معروف می باشد و ناظر بر حقوق مربوط به اختراعات, علائم تجاری، آثار ادبی و هنری و … است.

استانداردهای اساسی حمایت از مالکیت صنعتی در کنوانسیون پاریس سال ۱۸۸۳ تدوین شده است اما در مذاکرات دور اروگوئه و در سال ۱۹۹۴ موافقت نامه تریپس با مفاد تکمیلی و اصلاحی مورد تصویب اعضا قرار گرفت. در این موافقت نامه آمده است که مواد ۱ تا ۱۲ و ماده ۱۹ کنوانسیون پاریس برای اعضا سازمان جهانی تجارت لازم الرعایه می باشد.

این موافقت نامه شامل یک مقدمه و ۳۱ ماده است که در این یادداشت تمرکز بر نکات مهم مواد ۱۵ تا ۲۱ یعنی بخش دوم آن که ناظر بر «علائم تجاری» است می باشد. بررسی این مواد امکان شناخت نظری بهتر علامت تجاری و همچنین دفاع عملی در پرونده های مرتبط با علائم تجاری را فراهم می آورد.

در بند ۱ ماده ۱۵ تریپس برخلاف کنوانسیون پاریس که تعریفی از علامت تجاری ارائه نشده بود علامت تجاری تعریف شد:« هرگونه علامت یا ترکیبی از علائم که بتواند کالاها یا خدمات یک فعالیت را از کالاها یا خدمات فعالیت های دیگر متمایز گرداند علامت تجاری به شمار خواهد آمد.» از طرف دیگر کنوانسیون پاریس صرفا بر علامت های تجاری ناظر بر کالاها اشاره دارد اما تریپس در یک گام موثر، حمایت ها را به علائم خدماتی نیز توسعه داد. ذیل بند ۱ آمده است:« اعضا به عنوان شرطی برای ثبت می توانند بخواهند که علائم از لحاظ بصری قابل مشاهده باشند.». از جمع صدر بند ۱ ماده پیش گفته و ذیل آن، بند الف ماده ۳۰ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۸۶ ایران (که از این پس به آن قانون ۸۶ می گوییم) با این مضمون شکل گرفت:« علامت یعنی هر نشان قابل رویتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.».

می بینیم که ویژگی تمایز بخشی، اولین و مهمترین کاربرد علامت است.[۲] توجه به این نکته حائز اهمیت است که در کنار شرط ایجابی «وجود صفت مشخصه» در علامت، شرط سلبی «عدم امکان گمراه کنندگی» نیز باید بررسی شود البته اگر عین علامت ثبت شده یک کالا یا خدمت در جریان تجارت مورد استفاده شخص دیگری قرار گیرد، احتمال سردرگمی مصرف کنندگان مفروض است.[۳]

در بند ۳ این ماده به نکته مهمی اشاره کرده که در ماده ۴۱ قانون ۸۶ ایران وارد شده است. این نکته بحث عدم استفاده از علامت تجاری در مدت سه سال از تاریخ ثبت آن است که در این صورت به ذینفع امتیاز طرح دعوای بطلان علامت را می دهد. البته استفاده عملی از یک علامت تجاری شرطی برای درخواست ثبت به شمار نخواهد آمد.

بند ۴ ماده ۱۵ تریپس که برگرفته از ماده ۷ کنوانسیون پاریس می باشد به این نکته اشاره دارد که ماهیت کالا یا خدمات نمی تواند از ثبت علامت مربوط به آنها جلوگیری نماید. هر چند این بند منطقی است چرا که الزام به ثبت علامت بدون توجه به ماهیت کالا یا خدمت به معنای الزام اعطای اجازه فروش آن کالا یا خدمت نیست اما در قانون ۸۶ ایران به دلیل حساسیت های عرفی و فرهنگی مورد پذیرش واقع نشده است.

ماده ۱۶ نیز از مواد مهم این موافقت نامه است که ذیل آن به حقوق اعطایی انحصاری به مالک علامت و علامت مشهور پرداخته است. تریپس در حمایت از علائم مشهور از پاریس فراتر رفته است.

ابتدا باید گفت که علامت مشهور[۴]، علامتی نیست که برای همه جامعه شناخته شده باشد بلکه کافی است برای دست اندرکاران یا کارشناسان حوزه مربوطه شناخته شده باشد. این شهرت ممکن است تنها ناشی از تبلیغ کالا یا خدمت در بازار باشد و نه عرضه آن.

حمایت از علامت یک کالا یا خدمت مشهور بدون ثبت آن نیز قابل حمایت در برابر کالاها و خدمات یکسان و مشابه آن می باشد اما اگر علامت مشهور، ثبت شده باشد این حمایت با دو شرط در مقابل کالاها و خدمات غیر مشابه نیز توسعه پیدا می کند. علاوه بر آن که با این شروط در قسمت بعدی یادداشت آشنا خواهید شد معیار تشابه نیز بیان می گردد.

منابع:

[۱] The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights

[۲] در مقاله ای با عنوان «صفت مشخصه در علامت تجاری و مسائل مربوطه» که در سایت پاو توسط اینجانب ارائه شده است با مفهوم صفت مشخصه و ویژگی تمایز دهندگی علامت آشنا شوید.

[۳] بزرگی، وحید و امیرهوشنگ فتحی زاده و میرهادی سیدی، حقوق مالکیت فکری در سازمان تجارت جهانی، چ.۱، ص. ۱۱۸، نشر میزان، تهران، زمستان ۱۳۹۴

[۴] wellknown