اجرت المثل از دو کلمه «اجرت» و «المثل» تشکیل شده که در اصطلاح حقوقی اجرت به عوض یا دستمزد اشخاص در عقد اجاره گفته می شود و در حال حاضر از آن به عنوان حقوق کارمند یا مستخدم یاد می شود و کلمه المثل به معنی همانند، شبیه و معادل آمده در مجموع اجرت المثل را باید به عوض استفاده از مال یا عمل دیگری بدون وجود قرارداد تعریف کرد.

موارد درخواست اجرت المثل

دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

زوجه می تواند از بابت فعالیت های که شرعاً و قانوناً بر عهده وی نبوده، ولی در طول دوران زندگی مشترک انجام داده از زوج اجرت مطالبه کند تجویز چنین دعوایی را هم در قوانین عام و هم در قوانین خاص پیش بینی شده استکه هر دو را بررسی می کنیم:

الف) دعوای مطالبه اجرت المثل بر اساس قانون مدنی: در این خصوص تبصره الحاقی مورخ ۲۳/۱۰/۸۵ ماده ۲۲۶ قانون مدنی چنین مقرر داشته است: «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آنحکم می نماید.»

برای طرح چنین دعوایی باید شرایط ذیل وجود داشته باشد:

اولاً: بین عامل و طرف مقابل (خوانده دعوا) رابطه زوجیت وجود داشته باشد البته استمرار این رابطه شرط نیست به عبارتی انقطاع یا عدم انقطاع رابطه زوجیت موثر در دعوا نیست و طرح این دعوا حتی در زمان زندگی مشترک یا فوت زوج یا طلاق هم امکان دارد.

ثانیاً: زوجه (عامل) کارهایی را انجام دهد که شرعاً و قانوناً بر عهده ایشان نبوده است؛

ثالثاً: بر اعمال و فعالیت های زوجه عرفاً اجرتی باشد؛

رابعاً: این اعمال و فعالیت های انجام شده از سوی زوجه به دستور زوج باشد؛

سادساً: این اهمال و فعالیت ها به قصد تبرع نباشد در این خصوص اداره حقوقی قوه قضائیه اظهار داشته است: «هر چند برابر مواد ۳۳۶ و ۳۳۷ قانون مدنی اصل بر عدم تبرعی بودن عمل اشخاص است؛ ولی مستفاد از تبصره ذیل ماده ۳۳۶ همان قانون و تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات طلاق مصوب ۷۱ چون در زمان ما عادتاً زوجه در زندگی مشترک با قصد اخذ اجرت نسبت به انجام امور منزل اقدام نمی نماید؛ لذا در هنگام فقد دلیل و اماره بر اثبات ادعای طرفین ظاهر حال دلالت بر مجانی بودن امور انجام شده دارد و به همین دلیل است که در مقررات اخیر الذکر باید غیر تبرعی بودن اعمال زوجه بر دادگاه ثابت شود و این امر به دلیل غلبه ظاهر بر اصل است در نتیجه بار اثبات خلاف آن به عهده مدعی است که خلاف ظاهر ادعا می نماید و اثبات آن با انجام تحقیقات و استماع شهادت شهود و اظهارات طرفین و اعضای خانواده و مانند آن صورت می گیرد.»

ب) دعوای مطالبه اجرت المثل بر اساس مقررات مربوط به طلاق:

تبصره شش ماده واحده در خصوص مقررات طلاق مقرر داشته است؛

«پس از طلاق در صورت در خواست زوجه مبنی بر مطالبه حق الزحمه کارهایی که شرعاًبر عهده او نبوده…. اقدام می نماید.» بر اساس این تبصره زوجه می تواند با شرایط مقرر در مقررات فوق اجرت المثل اعمال و اقدامات خود را در طول زندگی مشترک درخواست نماید مشروط بر اینکه:

اولاً: طلاق به در خواست زوج باشد؛

ثانیاً: علت تقاضای طلاق سوء رفتار و اخلاق زوجه نباشد؛

ثالثاً: طلاق به وقوع بپیوندد؛

رابعاً: بر اعمال و فعالیت های زوجه عرفاً اجرتی باشد؛

خامساً: این اعمال و فعالیت ها به قصد تبرع نباشد.

خواهان دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت در هر دو حالت زوجه یا قائم مقام یا وکیل وی می باشد که به طرفیت زوج در دادگاه خانواده با خواسته الزام زوج به پرداخت اجرت المثل اقدامات و فعالیت های ایام زندگی مشترک با جلب نظر کارشناس مطرح می گردد.

دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت مطابق بند ۷ ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ در صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده قرار دارد.

رسیدگی در دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی انجام می شود در این دعاوی زوجه می تواد در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند مگر در موردی که خواسته، مطالبه مهریه غیر منقول باشد. هرگاه زوجین دعاوی موضوع صلاحیت دادگاه خانواده را علیه یکدیگر در حوزه های قضایی متعدد مطرح کرده باشد، دادگاهی که دادخواست مقدم به آن داده شده است صلاحیت رسیدگی را دارد.