بسیاری از زنان محروم از داشتن فرزند، با داشتن مشکلات زیر منتظر اقدام انسان دوستانۀ زنان جوان برای اهدای تخمک هستند: خانم‌های مبتلا به هایپرگنادوتروپی، مبتلایان به نارسایی زودرس تخمدان‌ها، کسانی که سابقۀ جراحی اووفورکتومی (خارج کردن تخمدان‌ها) یا سابقۀ درمان به روش شیمی درمانی یا پرتودرمانی، سندرم ترنر دارند، موارد پاسخ ندادن تخمدان‌ها به تحریک تخمک گذاری و یا وجود علائم قطعی ذخیرۀ پایین تخمدان، سقط مکرر غیر قابل درمان و شکست مکرر روش‌های باروری لقاح خارج رحمی (خانم‌هایی که در سیکل‌های کمک باروری (ART) قبلی حداقل سه بار ناموفق بوده‌اند، یا تخمک و جنین آن‌ها کیفیت خوبی نداشته است)، بیماری ژنتیکی که ازطریق زن به فرزندش قابل انتقال است و با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی در دسترس مانند PGD و PND و … قابل شناسایی و درمان نیست و فرد به استفاده از درمان‌های جایگزین تمایل دارد. ناباروری در سن بالا؛هر گاه زوجه بیش از ۴۰ سال تمام سن داشته باشد.
مراکز تخصصی با ایجاد بانک اهدای تخمک، زمینۀ لازم را برای ایجاد این فرصت فراهم کرده است. اهدای تخمک، شامل تهیه و جمع آوری تخمک از زن اهدا کننده، باروری آن در آزمایشگاه با اسپرم شوهر و انتقال جنین‌های حاصل به رحم گیرنده (زوج نابارور) است.اهدای جنین: بسیاری از زوجین محروم از داشتن فرزند با داشتن مشکلاتی از قبیل نداشتن گامت (تخمک/ اسپرم) و یا ممکن نبودن باروری تخمک‌ها و یا نداشتن جنین سالم، امکان مشارکت در تشکیل جنین بیولوژیک خود را ندارند و به این دلیل، ناچار به استفاده از گامت و در غیر این صورت جنین اهدایی‌اند. در این روش جنین در رحم زن گیرندۀ نابارور رشد می‌کند و تعلق خاطر بیشتری را به فرزند حاصل احساس می‌کند. در این گونه موارد، اهدای جنین باید با موافقت و رضایت کتبی زوجین اهداکننده، پس از ارزیابی سلامت آن‌ها در مراکز مجاز تخصصی درمان ناباروری و به صورت کاملاً محرمانه انجام شود. در مواردی نیز زوجین اهدا کننده جنین فقط به قصد اهدا به مراکز مجاز مراجعه می‌کنند.
با در نظر گرفتن این موضوع که در تشکیل جنین حاصل، افراد دیگری به عنوان اهدا کننده جنین دخیل‌اند، لزوم مشاورۀ حقوقی، گرفتن رضایت آگاهانه، بررسی و ارزیابی دقیق سلامت اهدا کنندگان و دریافت کنندگان و نیز احراز ضرورت ارائۀ درمان به دریافت کنندگان پیش از اقدام به درمان اهمیت می‌یابد.مشاوره و ارزیابی اولیۀ اهدا کننده: پذیرش اهدا کننده، اعم از اهدا کنندگان جنین یا تخمک، با توجه به قوانین و راهنماهای اخلاقی انجام می‌شود. در این مشاوره که ترجیحاً توسط متخصص پزشکی اجتماعی و در یک یا چند جلسه انجام می‌شود، ضمن آشنایی اولیه با اهدا کنندگان، مسائلی از قبیل رضایت کامل اهدا کننده و همسر او (درصورت تأهل)، انگیزۀ آنان، ثبات در تصمیم گیری، سوابق کیفری، سطح تحصیلی و چگونگی روابط زوجین با یکدیگر بررسی می‌شود.
مشاورۀ حقوقی و اخذ رضایت آگاهانه: موازین حقوقی و تعهدات و مسئولیت‌های زوجین اهدا کننده، اصل محرمانگی و آثار و نتایج درمان اهدا باید از سوی حقوقدانان آشنا به مسائل حقوقی درمان‌های ناباروری به طور کامل در جلسه‌های مشاوره تشریح و به پرسش‌های حقوقی زوجین پاسخ داده شود و در نهایت، رضایت آگاهانه آنان برای ادامۀ درمان گرفته شود. پس از مشاوره و ارزیابی اولیه و گرفتن رضایت آگاهانه، سلامت باروری و توانایی اهدا در اهدا کنندگان جنین و تخمک از دیدگاه متخصصان زنان و زایمان، جنین شناسی، آندرولوژی و اورولوژی بررسی می‌شود. ارزیابی سلامت متعارف اهدا کننده، شامل مشاوره و ارزیابی عمومی بالینی و پاراکلینیک، مشاوره و ارزیابی بیماری‌های داخلی، عفونی، ژنتیک و مشاوره و ارزیابی سلامت روانی – اجتماعی نیز انجام می‌شود.دریافت کنندگان جنین و تخمک براساس ” قانون نحوۀ اهدای جنین به زوجین نابارور” و آیین نامۀ اجرایی آن، هرگاه ناباروری زوجین قانونی و شرعی (هریک به تنهایی یا هر دو) پس از اقدامات پزشکی اثبات شود، مراکز تخصصی درمان ناباروری دارای صلاحیت مجاز خواهند بود که با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در قانون نسبت به انتقال جنین های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج‌های قانونی و شرعی و پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین به رحم زن زوج نابارور اقدام کنند.
همچنین بر اساس فتاوی مراجع عظام، در مواردی که فقط عامل زنانه علت ناباروری باشد، درصورت تمایل زوجین نابارور، از تخمک اهدایی استفاده می‌شود. تشخیص و اثبات ناباروری زوجین پس از بررسی و تشخیص گروه تخصصی اثبات می‌شود و تنها در صورت تشخیص نبودِ تخمک یا تخمک مناسب و یا جنین مناسب، برای استفاده از درمان‌های جایگزین (اهدا) اقدام می‌شود. هدف از این اقدام‌ها، اطمینان از ناممکن بودن درمان فرد از طریق درمان‌های معمول، غیر از اهدا و اجتناب از مشکلات حقوقی و قانونی بعدی است.
معصومه سلطانی نگار/ وکیل دادگستری
11 دی 1398