نفقه در لغت به معنای هزینه، خرج و تامین مایحتاج زندگی است.

در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی در تعریف نفقه آمده است: « نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضع زناز قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث خانه و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاجبه واسطه نقصان یا مرض. » به محض وقوع نکاح تکالیف شرعی و قانونی زوجین آغاز می شود و یکی از آن وظایف مطابق ماده ۱۱۰۶قانون مدنی پرداخت نفقه زن از سوی شوهر می باشد.

شرایط پرداخت نفقه

تمکین به معنای اطاعت زن از شوهر در ادای وظایف زوجیت به حسن معاشرت و سکونت در منزل شوهر تعبیر شده است که باید از سوی زوجه عملی گردد مگر انکه عذر موجه و قانونی محکمه پسندی وجود داشته باشد همانطور که ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی بیان می دارد: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود. مانند اینکه زوجه در منزلی که شوهر برای وی تعیین نموده، سکنی ننماید البته اگر بودن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد می تواند مسکن علی حده ای اختیار کند و در صورت احتمال ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشت به منزل مزبور معذور باشد نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.

شرایط پرداخت نفقه در موارد خاص

تا قبل از تصویب قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ به موجب رای وحدت رویه شماره ۶۶۳ مورخ ۱۴/۲/۷۸ صادره از سوی هیات عمومی دیوان عالی کشور اعمال حق حبس در مورد مهریه مطابق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی در حکم ناشزه بودن نسبی زن محسوب شده و زن حق طرح شکایت کیفری از بابت ترک انفاق را نداشته و صرفا می توانست از حیث جنبه حقوقی نسبت به مطالبه نفقه اقدام نماید که خوشبختانه به تصریح تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ این رای نسخ ضمنی شده بنابر این، زوجه تا زمانی که در دوران عقد به سر می برد و حتی باکره می باشد و تمکین خاص (رابطه زناشویی) از همسرش ندارد می تواند به جهت عدم دریافت نفقه شکایت کیفری مطرح نماید وموضوع واجد وصف کیفری می باشد. در این فرض زن از حق حبس خود در مورد مهریه استفاده کرده است و ناشزه محسوب نمی شود.

در طلاق رجعی در زمان عده ( سه ماه و ۱۰ روز پس از ثبت طلاق ) مرد باید به همسرش نفقه بپردازد، لیکن در طلاق بائن و فسخ نکاح نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد و قانون گذار در ماده ۱۱۰۹ در این خصوص بیان داشته که : « نفقه مطلقه رجعیه در زمانن عده بر عهده شوهر است مگر اینکه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد، لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن یاشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهرخود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت .»

در عده وفات نفقه زن در صورت مطالبه، از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده انهاست ( در صورت عدم پرداخت ) تامین می گردد. (ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی اصلاحی۹/۸/۱۳۸۱ )

در صورتی که زنی به عقد موقت مردی درآید نفقه به وی تعلق نمی گیرد مگر اینکه زوجین توافق به پرداخت نفقه کرده باشند همانطوری که ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی به این موضوع تصریح دارد: « در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه شرط شده یا انکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.»