ارائه خدمات سلامت از پرخطر ترین کارهای دنیا به شمار می رود. بر اساس آمار کارهایی که احتمال بروز احتمال خطر در آنها بیش از یک مورد از هزار مورد باشد خطرناک محسوب می شوند .بنابراین خدمات سلامت که با احتمال وقوع یک مورد از هر ۳۰۰مورد همراه است و مثلا احتمال آسیب ناشی از درمان بستری ۱۱ درصد از پذیرش های بیمارستانی در ۷کشور اروپایی و امریکا برآورد گردیده است بسیار پر خطر محسوب می گرددو انتظار می رود که این خطرات به گونه ای مناسب مدیریت شوند.

آن چه را که بیمار و به طور کلی عرف از پزشکان خواستار است معالجه خوب –مهارت-داشتن دقت و ظرافت کافی در عمل می باشد.به هر حال ازیک پزشک انتظار نمی رود که از همه دقایق علمی و فنی رشته خود اطلاع داشته باشد ولی در مقابل لازم است پزشک اطلاعاتی در حد معقول و متناسب از پیشرفت های مهم دانش پزشکی داشته باشد .

ملاک تعیین این شناخت معقول و متناسب خبرگان و کارشناسان صاحب صلاحیت در رشته تخصصی مربوط در کشور هستند.اما گاهی در اثر فقدان این عوامل حوادثی از قبیل ایراد صدمه ،تشدید بیماری ، ویا حتی در مواردی فوت بیمارعارض می شود.بحثی که در اینجا مطرح میباشد این است که در این گونه موارد آیا پزشک به طور مطلق مسئولیت دارد یا خیر ؟و اگر پزشک در این گونه موارد ضمان دارد محدوده وشرایط آن به چه نحوی است؟

 فقدان عواملی که در بالا به آنها اشاره کردیم را می توانیم تحت عنوان قصور و خطای پزشکی مورد بررسی قرار دهیم زیرا این عوامل ماهیت عمدی ندارند….

 ابتدا به تعریف قصور و تقصیر به طور مختصر می پردازیم.

قصور پزشکی : مترادف با غفلت و خطایی که فرد سهوا مرتکب آن میشود .

تقصیر پزشکی: تقصیر به معنای خطایی است که فرد به نحو عمدی آن را انجام میدهد.

به وضوح مشخص است که این دو تعریف در نقطه مقابل یکدیگر قرار دارند.

   قصور پزشکی به چهار دسته تقسیم می شود:

الف) بی مبالاتی

ب) بی احتیاطی

ج) نداشتن مهارت: ۱-عدم مهارت علمی 2-عدم مهارت عملی

د) عدم رعایت نظامات دولتی

بی مبالاتی: در لغت به معنای بی تدبیری،بدون فکرعمل کردن،بی اعتنایی در واقع بی مبالاتی یعنی کاری که فرد باید انجام می داده ولی به آن عمل نکرده است.(همان بی احتیاطی به صورت ترک فعل است.)  

بی احتیاطی:انجام عمل بدون دقت لازم

در واقع در این حالت شخص بدون توجه به نتایج عملی که معمولا و از نظر عرف قابل پیش بینی است کاری را انجام می دهد که باعث ایراد صدمات جسمانی و یا باعث ضرر رسانیدن به سایر افراد می شود.

عدم مهارت:نداشتن توانایی جسمی و روانی برای انجام کاری که برای انجام صحیح آن عمل ضروری است.همان طور که در بالا بیان شد به دو دسته ی عدم مهارت علمی و عدم مهارت عملی تقسیم می شود.همه خطاها منجر به آسیب نمی شوند،به آنهایی که تا مرز آسیب پیشرفته ولی به خیر می گذرند موارد نزدیک به خطا(near miss)یا به خیر گذشته ، و به مواردی که اتفاق می افتند ولی منجر به آسیب نمی شوند بدون عارضه(no harm)می گویند اما مواردی که با وقوع عارضه ای جدی همراهند اصطلاحا فاجعه آمیز (sentinel)گفته می شود. و از آن رو که بیش از نیمی از آنها قابل پیشگیری هستند دارای اهمیت فراوان میباشند.

بیش از ۹۰ درصد موارد خطا مربوط به مشکلات سازمانی نظیر فرهنگ ،رویه های مدیریت،ساختار ، فرایند و هماهنگی های درون بیمارستان است و کمتر از ۱۰درصد با مشکلات فردی و تجهیزات رابطه دارد.

در علم حقوق مسئولیت پزشک اصولا بر مبنای تقصیر قرار گرفته است .در واقع پزشک زمانی دارای مسئولیت است که تقصیر او به اثبات رسیده باشد و به عبارتی وی مقصر باشد.قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 هم در رابطه با مسئولیت پزشک اصل مبنای تقصیر را پذیرفته است که در واقع به نظر می رسد که این تقصیر ،تقصیر مفروض است نه تقصیر اثبات شده و این بدان معناست که پزشک مسئول است مگر این که بتواند عدم تقصیر خود را به اثبات برساند…

در قانون جدید تلاش قانون گذار براین است که دایره مسئولیت پزشک را محدود کند و از جانب دیگر به حمایت از جامعه بیماران بپردازد.در قیاس قانون جدید وقدیم به خوبی مشاهده میشود که تلاش قانون گذار براین بوده است که از نظریه خطر خارج شده و مبنای تقصیر را جایگزین آن قرار دهد…

از عوامل دیگری که در قانون به آن اشاره شده است به جهت حمایت ازقشر پزشکان اخذ رضایت است که باعث اسقاط ضمان پزشک دانسته شده است.تحول دیگری که در این قانون صورت گرفته است وارد شدن نسبتا صریح قاعده احسان به عنوان یکی از عوامل اسقاط ضمان پزشک می باشد…

 اکنون به ذکر نکاتی از ماده ۴۹۵ *۴۹۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ می پردازیم.

همان طور که در مواد قانونی مذکور بیان شده است ،چنانچه پزشک در طول انجام معالجات باعث بروز هر گونه آسیبی به فرد بیمار که این آسیبها هم میتواند شامل فوت بیمار وهم تلف و خسارتی به وی شود ضمان دارد مگردر عملی را که انجام می داده است کاملا قوانین و ضوابط پزشکی را رعایت کرده باشد.حتی اگر پزشک قبل از عملی که انجام داده است برائت نگرفته باشد در صورتی که بیمار آسیبی متحمل شود چنان چه پزشک مرتکب قصور و تقصیری نشده باشد ضمان ندارد.در رابطه با ضمان و مسئولیت پزشک و پرستار ،دستوری را که پزشک به پرستار صادر نموده است در صورت تلف و ایراد خسارت به بیمار ضامن است مگر قوانین و موازینی را که در ماده ۴۹۵قانون مجازات ذکر شده است را رعایت نموده باشد لیکن در صورتی که پزشک دستوری را که صادر می کند حاوی در خواست عملی اشتباه از شخص پرستار باشد چنان چه پرستار آگاه باشد که این دستور اشتباه است ولی باز هم آن را انجام دهد و باعث بروز آسیبی به بیمار شود در این حالت پزشک ضمان ندارد و در واقع در این گونه موارد هر گونه ضمانی متوجه شخص پرستار می باشد./کارشناس حقوقی