جرم توهین یکی از جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص محسوب می شود.
توهین از لحاظ لغت از ریشه «وهن» به معنی« سست کردن، خوار و خفیف کردن» و در اصطلاح به هر رفتاری (اعم از فعل، گفتار، اشاره یا نوشتار) دلالت دارد که بتواند به نحوی موجب وهن حیثیت کسی در نظر افراد متعارف و معمولی جامعه شود.
"عنصر قانونی" این جرم در ماده 608 «قانون تعزیرات» مصوب 1375 پیش بینی شده است که مقرر می دارد: « توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود».
"عنصر مادی" شامل سه بخش رفتار فیزیکی مرتکب، شرایط و اوضاع و احوال و نتیجه حاصله می باشد .
رفتار فیزیکی می تواند به شکل : گفتار، کردار، نوشتار و حتی اشارات مختلف دست و چشم و نظایر آنها و به هر وسیله ای از جمله با ارسال ایمیل و پیامک ارتکاب یابد.
هر چند فحاشی و استعمال الفاظ رکیک نمونه بارز توهین است، لکن با توجه به واژه « از قبیل» اعمالی که عرفا باعث تخفیف و تحقیر شخص است مثل آب دهان به روی دیگری انداختن و ...می تواند توهین کیفری محسوب شود.
دیوان عالی کشور در آرای مختلفی ارتکاب جرم توهین به وسیله ایراد ضرب را ممکن و عمل مرتکب را هم ایراد ضرب هم توهین دانسته است .(رای شماره 269، مورخ 24/2/1319 شعبه پنجم)
شرایط و اوضاع و احوال شامل موهن بودن رفتار( تشخیص موهن بودن رفتار با عرف است)، وجود مخاطب معین، شخص حقیقی بودن مخاطب، زنده بودن مخاطب، حضوری یا علنی بودن توهین (منظور از حضوری لزوما حضور فیزیکی نیست بلکه همین که شخص مخاطب مثلا از طریق تلفن الفاظ توهین آمیز را می شنود، یا از طریق سیستم پیام کوتاه تلفن همراه یا ایمیل پیام اهانت آمیز را می خواند و ... کفایت می کند. منظور از علنی بودن هم حضور شاهد در محل ارتکاب توهین نمی باشد، بلکه ارتکاب توهین در محل معد برای حضور شاهد هم علنی محسوب می شود هر چند که در آن لحظه هیچ شاهدی در محل حاضر نباشد.)، (عدم لزوم ) ارتجالی بودن توهین.
نتیجه حاصله جرم توهین جرم مطلق محسوب می شود و مقید به نتیجه نیست. بنابراین حتی اگر مخاطب عملا از توهین دیگری متاثر و متالم نشود، باز جرم توهین به صرف موهن بودن رفتار مرتکب، از نظر عرف ارتکاب یافته است.
"عنصر روانی" در حقوق جزا اصل بر عمدی بودن جرایم است و تنها در موارد خاصی برای حفظ پاره ای از مسائل عمومی مرتکبان اعمال غیر عمدی مجرم و مستحق مجازات شناخته شده اند ( جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص)، بنابراین جرم توهین یک جرم عمدی است و ارتکاب غیر عمدی آن در حقوق جرا پیش بینی نشده است.
تحقق عنصر عمد نیز منوط به آن است که مرتکب عمد در ارتکاب رفتار موهن نسبت به دیگری داشته باشد. یعنی اولا: در ارتکاب فعل خود عامد باشد نه اینکه بدون اراده و اختیار(حالت خواب بیهوشی هیپنوتیزم مستی و...) مرتکب رفتاری موهن شود و ثانیا: از موهن بودن رفتار خود آگاه باشد، نه اینکه به دلایلی مثل تفاوت فرهنگی یا زبانی نسبت به این امر جاهل باشد. لیکن وجود سوء نیت خاص در مرتکب ضروری نیست، اینکه مرتکب از رفتار مورد نظر قصد تحقیر یا اذیت مخاطب را داشته باشد از اهمیت برخوردار نمی باشد. انگیزه سوء یا شرافتمندانه مرتکب نیز در مسئولیت کیفری وی موثر نیست، البته انگیزه شرافتمندانه مرتکب می تواند به موجب بند پ ماده 38 قانون مجازات اسلامی از زمره کیفیات مخففه محسوب شود.
ب) توهین مشدد، گاه مقنن توهین را به اعتبار شخصیت و مقام طرف اهانت تشدید کرده و مجازات بیشتری مقرر کرده است مثل توهین به رهبری قبلی و فعلی، توهین به سایر کارکنان و مقامات دولتی ایران، توهین به مقامات سیاسی خارجی، گاه به اعتبار جنسیت یا سن طرف توهین مثل تعرض به اطفال یا زنان، گاه توهین مشدد به اعتبار قداست طرف توهین مثل توهین به مقدسات اسلام یا هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین(ع)، گاهی توهین مشدد به اعتبار نحوه ارتکاب است مثل هجو، گاه هم تشدید به اعتبار وسیله ارتکاب است مثل استفاده از مطبوعات و یا استفاده از رایانه و گاهی هم توهین مشدد به اعتبار ماهیت انتساب می باشد مثل افترا، افترای عملی، قذف.
« منبع: کتاب جرایم علیه اشخاص، دکتر حسین میر محمد صادقی، چاپ پانزدهم »
زهرا شیخی
20 آبان 1398