مقدمه
قانون کار، یکی از بنیادیترین شاخههای حقوق اجتماعی است که هدف اصلی آن، تنظیم روابط میان کارگر و کارفرما و حمایت از حقوق طبقه کارگر بهعنوان یکی از آسیبپذیرترین اقشار جامعه میباشد. قانون مزبور در جمهوری اسلامی ایران با نگاهی حمایتی نسبت به کارگران تدوین شده و ضوابط متعددی را در خصوص شرایط اشتغال، دستمزد، بیمه و چگونگی حل اختلافات کاری معین نموده است.
1- اصول کلی و مفهوم قرارداد کار
مطابق با قانون کار ایران، قرارداد کار توافقی است که به موجب آن، کارگر در قبال دریافت حقالسعی، کاری را برای مدت موقت یا غیرموقت برای کارفرما انجام میدهد. این قرارداد میتواند بهصورت کتبی یا شفاهی تنظیم گردد، اما ذکر مشخصات کامل طرفین، نوع کار محولشده، میزان دستمزد، ساعات کار و مدت قرارداد (در صورت موقت بودن) الزامی است.
اصل بر صحت قراردادها و آزادی اراده طرفین است. اما در چارچوب قانون کار، این آزادی تحت قواعد آمره قانونی محدود شده است تا از سوءاستفاده احتمالی کارفرمایان جلوگیری و حقوق کارگران حفظ گردد.
2- ساعات کار و مرخصیها
براساس نص صریح قانون، ساعت کار استاندارد هفتگی نباید از 44 ساعت فراتر برود؛ مگر در شرایط استثنایی و با رضایت کارگر. اضافهکاری باید با موافقت کتبی کارگر و پرداخت حقالزحمه افزوده (حداقل 40% بیشتر از مزد ساعت عادی) همراه باشد.
مرخصی سالانه نیز دستکم 26 روز کاری است و کارگر در مواقع ضروری مانند بیماری، ازدواج، فوت بستگان یا زایمان، حق استفاده از مرخصی استعلاجی یا استحقاقی را دارد و نباید بههیچوجه از این حق محروم گردد.
3- ایمنی، بهداشت و بیمه کارگران
ایمنی و بهداشت محیط کار در قانون با توجه ویژهای دیده شده است؛ کارفرما موظف است کلیه امکانات لازم برای سلامت جسمی و روانی کارگران را تهیه نماید و رعایت مقررات مربوطه را تضمین کند.
همچنین، بیمههای اجتماعی (تأمین اجتماعی) بخش اجباری روابط کاری است. کارفرما مکلف به بیمه کردن همه کارگران از لحظه آغاز به کار در زمینههایی چون بازنشستگی، درمانی، بیکاری و حوادث ناشی از کار است.
4- وظایف قانونی کارفرمایان
از جمله مهمترین وظایف کارفرما، میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- انعقاد قرارداد قانونی و رعایت شرایط آن.
-پرداخت به موقع و عادلانه مزد و مزایا.
- بیمه کردن کارگران.
- رعایت مقررات ایمنی و بهداشت.
-ایجاد امکانات رفاهی (نمازخانه، غذاخوری، حمام و ...) در کارگاه.
- همکاری با تعاونیهای مسکن برای تأمین محل سکونت مناسب کارگران.
5- روشهای حل اختلاف کارگر و کارفرما
در صورت بروز اختلاف میان کارگران و کارفرمایان، قانون کار مسیرهای متنوعی برای حلوفصل اختلاف پیشبینی کرده است؛ ابتدا مذاکره، سپس داوری و در صورت عدم توفیق، ارجاع موضوع به مراجع حل اختلاف اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی. همچنین، تضمین شده است که آرای مراجع مذکور قابل اعتراض در مراجع عالیتر میباشد.
6- ضمانت اجرایی و جرایم
در قانون کار ایران، ضمانتهای اجرایی بازدارندهای برای نقض حقوق کارگران پیشبینی شده است. کارفرمایان خاطی که اقدام به عدم پرداخت دستمزد، بیتوجهی به ایمنی یا بیمه نکردن کارگران نمایند، با جریمههای نقدی، محرومیت از فعالیت شغلی و حتی حبس مواجه خواهند شد.
7- قرارداد کاری:
قانون کار چند بخش مختلف دارد که یکی از آنها قرارداد کاری بین کارفرما و کارگران است. این قرارداد تعیین میکند که هریک از طرفین دارای چه وظیفه خاصی نسبت به یکدیگر هستند. در این قراردادها باید مفاد مختلفی آورده شوند که برخی از آنها عبارتاند از:
-تمامی اطلاعات شخصی طرفین قرارداد (هم کارگر و هم کارفرما).
-میزان حقوقی که قرار است به کارگر پرداخت شود.
-نوع اشتغال (وظیفهای که کارگر قرار است آن را انجام دهد).
-میزان زمان ساعت کار.
-کارگاه یا مؤسسهای که افراد در آن مشغول به کار خواهند بود (محل انجام خدمت).
-تاریخ مربوط به ثبت قرارداد.
-مدت قرارداد.
8- چشماندازها
1. بهبود قوانین و مقررات: نیاز به بهروزرسانی و اصلاح قوانین کار به منظور تطابق با شرایط جدید اقتصادی و اجتماعی احساس میشود. این اقدام به بهبود وضعیت کارگران کمک خواهد کرد.
2. توسعه برنامههای آموزشی: افزایش آگاهی کارگران درباره حقوق خود و قوانین کار از طریق برگزاری کارگاهها و دورههای آموزشی ضروری است.
3. تقویت نقش نهادهای نظارتی: نهادهای دولتی و غیردولتی باید نظارت دقیقتری بر اجرای قوانین کار داشته باشند تا از حقوق کارگران محافظت کنند.
جمعبندی
قانون کار ایران حاصل سالها تلاش جهت شکلگیری یک نظام حقوقی حمایتکننده از کارگران است تا آنان را از نظر امنیت شغلی و اجتماعی به اطمینان رساند. آگاهی کامل کارگران و کارفرمایان از حقوق و تکالیف قانونی خود، تضمینکننده شکلگیری یک محیط کاری سالم، عادلانه و پایدار خواهد بود.
بیتا قاسمی
بیتا قاسمی
26 آذر 1404