مقدمه

براساس قوانین و مقررات، رانندگی بدون داشتن گواهینامه رسمی برای انواع وسایل نقلیه، عملی مجرمانه محسوب می‌شود.

توجه: منظور از "رانندگی بدون گواهینامه" شامل افرادی است که هرگز گواهینامه دریافت نکرده‌اند و یا به موجب حکم قضایی از رانندگی ممنوع شده‌اند. انقضای مدت گواهینامه از شمول این عنوان مجرمانه خارج است و تنها با پرداخت جریمه، قابل تمدید خواهد بود.

متأسفانه، آمار رانندگی بدون گواهینامه بالاست. هنگامی که این رانندگان دچار سوانح رانندگی می‌شوند، به دلیل نبود مهارت کافی که توسط مراجع صالح به تأیید نرسیده، پیامدهای قانونی متعددی به دنبال خواهد داشت که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

بخش اول: مسئولیت تعیین تقصیر در حادثه

هنگامی که یک سانحه‌ی رانندگی رخ می‌دهد، فاقد گواهینامه بودن راننده، تأثیری در تعیین مقصر حادثه ندارد. فرد مقصر حادثه توسط پلیس راهنمایی و رانندگی مشخص خواهد شد. اما در عین حال، فرد فاقد گواهینامه، مشمول مجازات‌های قانونی مربوط به خود خواهد بود.

بخش دوم: مجازات جرم رانندگی بدون گواهینامه

مطابق ماده 723 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، مجازات رانندگی بدون گواهینامه رسمی برای بار اول شامل حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا سی و سه میلیون ریال و یا هر دو مجازات است. در صورت ارتکاب مجدد، مجازات به دو تا شش ماه حبس افزایش می‌یابد.

همچنین، براساس بند ج ماده 10 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، در این حالت، وسیله نقلیه توقیف و راننده به مرجع قضائی معرفی خواهد شد.

تشدید مجازات در صورت ایجاد صدمات بدنی:

اگر رانندگی بدون گواهینامه، منجر به تصادفی شود که ناشی از بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت وی بوده و باعث صدمات بدنی گردد، دادگاه مکلف به تشدید مجازات است و می‌تواند راننده را برای مدت یک تا پنج سال از حق رانندگی محروم کند.

بخش سوم: مسئول پرداخت خسارت (بیمه شخص ثالث)

براساس قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه، هدف اصلی حمایت از زیان‌دیدگان حوادث رانندگی است و لذا مسئولیت پرداخت خسارت بر عهده موارد زیر است:

1. مسئولیت دارنده وسیله نقلیه (بیمه‌گزار)

مطابق ماده 2 قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه، تمامی دارندگان وسایل نقلیه (اعم از مالک یا متصرف) موظفند وسیله نقلیه خود را در قبال خسارات بدنی و مالی وارد شده به اشخاص ثالث، بیمه کنند.

نکته کلیدی: مسئولیت دارنده وسیله نقلیه در تحویل بیمه‌نامه، مانع از مسئولیت شخصی که حادثه منسوب به فعل اوست، نیست؛ اما در هر حال، خسارت وارد شده از محل بیمه‌نامه وسیله نقلیه مسبب حادثه پرداخت می‌گردد.

2. مسئولیت شرکت بیمه (بیمه‌گر)

در صورت وقوع حادثه و ایجاد خسارت برای شخص ثالث، اگر وسیله نقلیه مسبب حادثه دارای بیمه‌نامه باشد، جبران خسارت‌ها بر عهده بیمه‌گر (شرکت بیمه) است. زیان‌دیده یا قائم‌مقام او، دعوای مطالبه خسارت را علیه بیمه‌گر و مسبب حادثه طرح می‌کند.

3. مسئولیت صندوق تأمین خسارت‌های بدنی

به منظور حمایت مضاعف از زیان‌دیدگان، در شرایطی که پرداخت خسارت از محل بیمه ممکن نباشد (مانند فقدان یا انقضای بیمه‌نامه، بطلان قرارداد بیمه یا شناخته نشدن وسیله نقلیه مسبب حادثه)، صندوق تأمین خسارت‌های بدنی، خسارت‌های بدنی وارد شده به اشخاص ثالث را جبران می‌کند.

بخش چهارم: حق بیمه‌گر برای بازیافت خسارت (قائم‌مقامی)

براساس ماده 15 قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه (مصوب 1395)، در شرایط خاصی، شرکت بیمه موظف است بدون قید و شرط خسارت زیان‌دیده را پرداخت کند، اما پس از آن، به قائم‌مقامی زیان‌دیده می‌تواند برای بازیافت تمام یا بخشی از وجوه پرداخت شده، به راننده مسبب حادثه مراجعه کند.

یکی از مهم‌ترین این موارد عبارت است از:

پ ـ درصورتی‌که راننده مسبب، فاقد گواهینامه رانندگی باشد یا گواهینامه او متناسب با نوع وسیله نقلیه نباشد.

سایر موارد شامل اثبات عمد در ایجاد حادثه، رانندگی در حالت مستی یا استعمال مواد مخدر و سرقت وسیله نقلیه هستند.

نتیجه‌گیری

رانندگی بدون گواهینامه یک عمل مجرمانه است و فرد متخلف علاوه بر مجازات‌های حبس یا جزای نقدی، در صورت ایجاد حادثه و مقصر بودن، مشمول تشدید مجازات نیز خواهد شد.

اما در خصوص پرداخت خسارت به شخص ثالث، مطابق قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه، در وهله اول، شرکت بیمه موظف به پرداخت خسارت از محل بیمه‌نامه وسیله نقلیه است. بااین‌حال، به دلیل فقدان گواهینامه راننده، شرکت بیمه پس از پرداخت خسارت، می‌تواند برای بازیافت مبالغ پرداخت شده، به راننده فاقد گواهینامه مراجعه کند. مسئولیت‌های کیفری راننده متخلف نیز به قوت خود باقی خواهد بود.

داشتن گواهینامه معتبر، مسئولیت قانونی و اخلاقی هر راننده برای تضمین امنیت خود و دیگران است.

طاهره سرلک