مقدمه

ورزش به‌عنوان یکی از فعالیت‌های پرطرفدار در جوامع مختلف، علاوه بر تأثیرات مثبت بر سلامت جسمانی و روانی افراد، می‌تواند به‌عنوان منبعی از بروز حوادث و آسیب‌های جسمانی نیز شناخته شود. یکی از مسائل مهم در این زمینه، بررسی مسئولیت مدنی ناشی از حوادث ورزشی است. این مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا در بسیاری از موارد، شرکت‌کنندگان و حتی تماشاگران ممکن است دچار آسیب‌هایی شوند که به دلیل قصور یا رفتار خطرناک دیگران به وقوع پیوسته است. با توجه به اینکه صنعت ورزش در دنیا، از جمله پنج صنعت برتر از لحاظ گردش مالی است، سایر کشورهای پیشرفته ضمن ورود به این حوزه، تلاش کرده‌اند نسبت به قانون‌مند کردن روابط میان ورزشکاران، باشگاه‌ها، دلالان، فدراسیون‌ها و وزارتخانه‌ها یا نهادهای دولتی مربوط به تربیت بدنی ورود کنند.

مفهوم مسئولیت مدنی:

مسئولیت مدنی به معنای تعهد شخص به جبران خسارت وارده به دیگری است. در واقع، مسئولیت مدنی تعهد قانونی است که یک شخص در قبال جبران خسارت‌های واردشده به دیگری بر عهده می‌گیرد. این نوع مسئولیت زمانی به وجود می‌آید که فردی از طریق اقدام یا ترک فعل خود به دیگری زیان وارد کند. در نتیجه، زیان‌دیده می‌تواند از طریق مراجع قضایی یا به‌صورت توافقی، از عامل زیان، جبران خسارت بخواهد. مسئولیت مدنی در حوادث ورزشی، زمانی مطرح می‌شود که فردی به واسطه‌ رفتار خود یا دیگران موجب آسیب به شخص دیگری شود. این آسیب می‌تواند به‌صورت جسمانی، مالی یا حتی معنوی باشد. در فعالیت‌های ورزشی، احتمال وقوع این‌گونه حوادث به دلیل ماهیت پویای آن‌ها افزایش می‌یابد.

انواع مسئولیت مدنی

مسئولیت قراردادی: ناشی از نقض تعهدات قراردادی است.

مسئولیت خارج از قرارداد: ناشی از اعمالی است که خارج از چارچوب یک قرارداد صورت می‌گیرد.

مسئولیت عینی: در این نوع مسئولیت، وجود تقصیر شرط نیست و صرف وقوع حادثه برای اثبات مسئولیت کافی است.

شرایط تحقق مسئولیت مدنی

تحقق مسئولیت مدنی موکول به وجود شرایط زیر می باشد:

رفتار زیان‌بار:

لطمه به حقوق دیگران می‌تواند به‌صورت فعل یا ترک فعل باشد. فعل یعنی انجام کاری که تجلی خارجی آن به سهولت مشهود و محسوس است. مثل پا زدن از پشت به یار طرف مقابل در رشته ورزشی فوتبال و یا هل دادن شناگر مبتدی به داخل آب در رشته ورزشی شنا. (عمداً یا از روی بی‌احتیاطی)

اما ترک فعل وقتی واقع می‌شود که خودداری‌کننده براساس قانون و یا قرارداد موظف به انجام کاری باشد؛ مثلاً داور مسابقه ژیمناستیک که قبل از شروع مسابقه از بازدید دقیق اسباب معیوب خودداری می‌کند و ورزشکار بر اثر نقص موجود مصدوم می‌شود و یا در رشته شنا غریق نجات از نجات شناگری که در حال غرق شدن است خودداری نماید که در این‌صورت، مسئول حادثه می‌باشد.

وجود ضرر:

ضرر می‌تواند به اشکال مختلف ایجاد شود. ضرر می‌تواند از طریق صدمه جانی مانند ضرب و جرح و نقص عضو به وقوع بپیوندد و می‌تواند تجاوز و لطمه زدن به حیثیت شخصی مانند شایعات منکراتی در مورد سرپرست یا مدیران ورزشی و همچنین مربیان زحمت‌کش باشد و نیز می‌تواند به‌صورت تلف نمودن و ناقص کردن اموال ورزشگاه مثل آسیب رساندن به تشک کشتی و تاتامی و وسایل بدن‌سازی باشد.

خلاف قانون بودن:

باید گفت که صرف انجام کاری که منجر به اضرار به غیر شود، موجب مسئولیت مدنی نیست؛ بلکه عمل ارتکابی باید خلاف قانون و بدون مجوز قانونی باشد.

مفهوم مخالف آن این است که ضرر و زیان ناشی از اعمال قانون موجب مسئولیت مدنی نیست. به‌طور مثال، اگر ورزشکاری با رعایت تمام مقررات ورزشی آن رشته موجب مصدوم شدن حریف شود، چون عمل او براساس قانون بوده است و از نظر قانونی مجاز است، پس مسئولیتی نخواهد داشت.

ارکان مسئولیت مدنی

وجود ضرر که به اشکال مختلف زیر ملاحظه می‌شود:

1- صدمه جانی به خود یا دیگران به صور مختلف مانند ضرب، جرح، نقص عضو، قتل در اثر حرکات خطا.

2- تجاوز به حیثیت دیگران و لطمه زدن به حیثیت شخص مانند ایجاد شایعات همجنس‌بازی یا اعمال منکراتی در مورد سرپرست یا مربی یا داوران.

3- تعرض و تجاوز به نوامیس دیگران.

4- اتلاف و ناقص کردن اموال خود و دیگران و تجاوز به مال غیر مانند شکستن شیشه‌های سالن یا ورزشگاه که در اثر آن، زیانی حاصل شده باشد.

موارد دارای دو شرط است: اولاً، ضرر به خود شخص در اثر فعل خود موجب مسئولیت مدنی نیست. ثانیاً، حدوث و ایجاد ضرر بایستی مسلم باشد تا موجب مسئولیت مدنی گردد.

انجام فعل یا خودداری از عمل برخلاف قانون

انجام یک عمل که موجب ضرر و زیان شود کافی نیست؛ بلکه بایستی عمل برخلاف قوانین و مقررات هم باشد یا عملی نامشروع باشد تا عامل آن را مسئول دانست و نیز خودداری از عمل که باعث اضرار و زیان شود و مطابق قانون منع شده و تخلف باشد؛ زیرا مواردی بسیار زیان‌بار داریم که به حکم و دستور قانون موجب مسئولیت نبوده و خساراتی هم در بر ندارند.

مثال: در صورت برخورد توپ با صورت یک بازیکن فوتبال یا والیبال که موجب صدمه و حتی شکستگی هم گردد، مسئولیتی متوجه داور یا بازیکن نخواهد بود.

شرط اساسی تحقق جرم در این موارد، چه از باب فعل یا ترک آن در صورتی است که عمل برخلاف مقررات و موازین انجام گرفته باشد تا موجب مسئولیت مدنی باشد.

مسئولیت‌های ورزشی

مسئولیت‌های ورزشی عمدتاً در دو جنبه حقوقی و کیفری، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در مسئولیت‌های مدنی، به مسئولیت‌ها و خسارات وارده توسط شخص یا اشخاص متخلف، رسیدگی می‌شود و در بحث مسئولیت‌های کیفری، به امر جرایم پرداخته می‌شود.

ماهیت ورزش و مسئولیت در آن

برخی ورزش‌ها ذاتاً خطرناک‌تر هستند. مانند ورزش‌های رزمی یا ورزش‌هایی که نیاز به تماس فیزیکی زیادی دارند. در این ورزش‌ها، احتمال وقوع حوادث بیشتر است و مسئولیت افراد نیز بر این اساس تعیین می‌شود.

ورزش و قانون مسئولیت مدنی

براساس ماده 1 قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339:

"هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده، لطمه وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد."

نتیجه‌گیری

مسئولیت مدنی در حوادث ورزشی، موضوعی پیچیده است که نیازمند بررسی دقیق عوامل مختلفی است. از یک سو، ورزشکاران و شرکت‌کنندگان باید به رفتارها و اقدامات خود توجه داشته باشند و از سوی دیگر، سازمان‌های ورزشی نیز وظیفه دارند شرایط ایمنی را فراهم کنند. در نهایت، هدف اصلی باید جلوگیری از وقوع حوادث و فراهم کردن محیطی امن برای ورزشکاران باشد.

منابع

1. مجله حقوقی اندیشه

2. سایت سروش سلامیان

3. کتاب مسئولیت مدنی: علیرضا باریکلو، فصل اول، کلیات مسئولیت مدنی- چاپ یازدهم_ پاییز 1402

4. مجله بنیاد وکلا- بررسی حقوقی حوادث ورزشی

 زینب خواجه