مقدمه
یکی از جرایمی که در عصر جدید از طریق فضای مجازی به شکل گسترده ارتکاب می‌یابد، انتشار عکس و فیلم‌های خصوصی اشخاص و تهدید به انتشار آن‌ها است. انتشار عکس و فیلم خصوصی دیگران و تهدید به آن، یکی از جرایمی است که در سطح جامعه رواج پیدا کرده است. ارتکاب این جرایم از طریق فضای مجازی با انگیزه‌های مختلف از قبیل کینه، رقابت، حسادت و انتقام‌جویی و غیره محقق می‌شود.
هتک حیثیت از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی
ماده 744 قانون مجازات اسلامی (ماده 16 قانون جرایم رایانه‌ای): هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دوسال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال تا سیصد و سی میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره: چنانچه تغییر یا تحریف به‌صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
وضع ماده 744 قانون مجازات اسلامی در جهت حمایت از حریم شخصی و خصوصی افراد دانسته شده است. بنابراین، اگر کسی با استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، مرتکب تعرض به حریم خصوصی افراد شود و باعث افشای اسرار خانوادگی و شخصی افراد شود، شخص مرتکب مستوجب مجازات است.
شرایط تحقق جرم انتشار تصاویر و فیلم خصوصی و مجازات آن
ماده 745 قانون مجازات اسلامی (ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای): هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی از شصت و شش میلیون ریال تا پانصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
-منتشر کردن تصاویر باید بدون رضایت شخص باشد. البته اگر دسترسی به تصویر یا فیلم با رضایت صاحب عکس یا فیلم باشد و انتشار یابد اما مصداق جرم دیگری باشد، این امکان وجود دارد که فرد منتشرکننده به جرم دیگری متهم بشود.
-منتشر کردن عکس و فیلم باید به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی باشد؛ لذا اگر عکس‌ها و فیلم‌های خصوصی به شکل فیزیکی در دسترس دیگران قرار بگیرد، این امر شامل این ماده نخواهد بود. منظور از سامانه‌های مخابراتی یا رایانه‌ای، ایمیل و شبکه‌های اجتماعی و امثالهم است.
-انتشار تصاویر و فیلم‌های شخصی افراد باید به شکلی باشد که باعث ضرر یا عرفاً ایجاد هتک حیثیت شود؛ لذا اگر تصاویر یا فیلم خصوصی به شکلی باشد که انتشار آن سبب هتک حیثیت شخص نشود، این جرم تحقق نمی‌یابد.
-برای محقق شدن این جرم لازم نیست که فرد انتشاردهنده با انجام آن منفعت یا سودی را دارا شود و یا اخاذی کند. بنابراین، صرف منتشر کردن و هتک حیثیت و ایجاد ضرر برای محقق شدن این جرم کافی است.
-عبارت «دیگری» در این ماده قانونی، اشاره دارد به هر شخصی غیر از خود فرد. بنابراین، حتی اگر کسی تصاویر یا فیلم همسر یا فرزند یا اقوام خود را انتشار دهد، در صورت محقق شدن سایر شرایط، این امکان وجود دارد که به این جرم محکوم شود.
-این جرم، جرمی غیرقابل گذشت است و گذشت شاکی خصوصی تنها باعث تخفیف در مجازات مرتکب خواهد شد و مجرم از جهت جنبه عمومی مجازات خواهد شد.
جرم تهدید به انتشار عکس خصوصی و فیلم خصوصی
ماده 669 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا 74 ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
-این جرم به هر شکلی ممکن است رخ دهد و برخلاف ماده قبل که مورد بررسی واقع شد، الزاماً از طریق سامانه‌های مخابراتی و رایانه‌ای تحقق نمی‌یابد؛ لذا اگر شخصی اقدام به تهدید به منتشر کردن تصاویر خصوصی شخصی به‌صورت کلامی و زبانی کرده باشد و این امر نزد دادگاه اثبات شود، فرد تهدیدکننده محکوم می‌شود.
-این جرم طبق ماده 104 قانون مجازات اسلامی، یک جرم قابل گذشت می‌باشد و با گذشت شاکی، مرتکب از مجازات تبرئه خواهد شد.
-چنانچه این جرم نسبت به بستگان هم صورت بگیرد، قابل پیگیری است.
ادله اثبات جرم تهدید به انتشار عکس و فیلم‌های خصوصی
-صدا و فیلم‌های ضبط‌شده: اگر تهدید به شکل حضوری انجام شده و فیلم‌های آن در دسترس باشد و یا با استفاده از ارسال فیلم یا صوت انجام شده باشد، این فایل‌ها می‌توانند به‌عنوان مدرک و اماره قضایی مورد استفاده قرار گیرند. وضوح و کیفیت این فایل‌ها حائز اهمیت است.
-ضبط مکالمات تلفنی: ممکن است تهدید به منتشر کردن عکس‌ها و فیلم‌های خصوصی از طریق مکالمه تلفنی باشد. ضبط مکالمات به‌عنوان مدرک می‌تواند ارائه شود.
-پیام‌های متنی و ایمیل‌ها: ایمیل‌ها و پیام‌های متنی (SMS) و پیام‌های الکترونیکی رایج‌ترین مدارک برای اثبات وقوع تهدید می‌باشند. در آن پیام‌ها باید تهدید به منتشر کردن عکس و فیلم‌های خصوصی وجود داشته باشد. پیام باید کامل و بدون تغییر باشد.
-پیام‌های شبکه‌های اجتماعی: ارسال پیام از طریق شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، فیسبوک، تیک‌تاک و غیره می‌تواند به‌عنوان مدرک ارائه شود. اثبات جرم می‌تواند به کمک لینک‌ها و اسکرین‌شات‌های (نماگرفت) مربوط به این پیام‌ها باشد.
-شهادت شهود: افرادی که شاهد تهدید بوده‌اند، می‌توانند شهادت دهند. شهود برای شهادت باید در دادگاه حاضر شوند و شهادت بدهند.
نوع خسارات در این جرم
-خسارات مالی: این خسارات به دلیل انتشار غیرمجاز عکس یا فیلم خصوصی ایجاد می‌شوند که شامل هزینه‌های درمانی، هزینه خدمات مشاوره و روانشناسی مورد نیاز برای بزه‌دیده و هزینه‌های حقوقی و سایر هزینه‌های مالی دیگر می‌شود.
-خسارات معنوی: شامل خساراتی است که به دلیل منتشر کردن غیرمجاز عکس یا فیلم به شخص وارد می‌آید. این خسارات شامل آسیب به اعتبار و حیثیت شخص می‌باشد و همچنین، شامل اختلالات روانی، اضطراب، استرس و سایر آسیب‌های روانی واردشده به فرد بزه‌دیده می‌باشد.
نتیجه‌گیری
برای شکایت از این جرایم باید مستندات و مدارک را جمعآوری کرده و شکوائیه تنظیم کرده و به پلیس فتا یا دادسرا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. همچنین، باید از انتشار محتوای خصوصی‌ای که باعث آسیب دیدن اعتبار و حیثیت افراد می‌شود جلوگیری شوذد. در فرآیند پیگیری قضایی نسبت به وقوع این جرایم، رعایت مهلت قانونی و ارائه مدارک معتبر و کامل بسیار بااهمیت است.
در برخی موارد، برای پیشگیری از وقوع جرم با آگاه کردن افراد در مورد امنیت اطلاعات شخصی و حفظ رمز عبور قوی می‌توان از وقوع این‌گونه جرایم جلوگیری نمود.
بهنام خالوباقری
بهنام خالوباقری
19 مهر 1404