مقدمه

در دنیای پیچیده قراردادها، تضمین حقوق و تعهدات طرفین امری حیاتی است. یکی از جنبه‌های مهم این تضمین، دوره تضمین یا گارانتی است. این دوره بدین جهت پیش‌بینی می‌گردد که متعهدله مطمئن باشد که کار انجام‌شده یا کالای تحویل‌شده مطابق با همان استانداردها و ویژگی‌هایی است که متعهدله درخواست نموده است؛ زیرا برخی عیوب و نواقص کار یا کالا زمانی پدیدار می‌گردد که مدتی از تحویل و یا راه‌اندازی و نصب گذشته باشد. از طرف دیگر، انجام اموری مانند بازرسی یا تست عملکردی نیز در همه‌ی موارد کفایت موضوع را نمی‌نماید.

دوره‌ی تضمین برحسب کار موضوع قرارداد یا کالای موضوع قرارداد متفاوت می‌باشد.

دوره تضمین، بازه زمانی مشخصی است که در آن، فروشنده کالا یا ارائه‌دهنده خدمات، مسئولیت رفع هرگونه نقص یا ایراد در کالا یا خدمات را بر عهده دارد.

این دوره، نه‌تنها به‌نفع خریدار یا دریافت‌کننده خدمات است، بلکه می‌تواند به فروشنده یا ارائه‌دهنده خدمات نیز کمک کند تا با ارائه خدمات پشتیبانی و تعمیر، رضایت مشتریان خود را افزایش داده و اعتبار خود را در بازار تقویت کند.

در این راستا، بررسی دقیق مفاهیم، شرایط و قوانین مربوط به دوره تضمین در قراردادها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ادامه، به بررسی جنبه‌های مختلف دوره تضمین در قراردادها می‌پردازیم تا بتوانیم درک بهتری از این موضوع پیدا کنیم و از مزایای آن به‌درستی استفاده کنیم.

اقسام دوره‌ی تضمین

1. مدت زمان مشخص:

برخی کارها یا کالاها دارای دوره‌ی تضمین مبتنی بر انقضای مدت زمان مشخصی هستند؛ مثلاً درج می‌شود که این کالا برای یک دوره شش ماهه از تاریخ تحویل کالا ضمانت می‌گردد. در قراردادهای پیمانکاری نیز دو عنوان تحویل موقت و تحویل دائم تعریف می‌شود که مدت زمان بین این دو تحویل به‌عنوان دوره‌ی تضمین کارهای پیمانکاری در نظر گرفته می‌شود؛ بر همین اساس، تضمین انجام تعهدات در زمان تحویل موقت عودت شده و تضمین حسن اجرای کار در زمان تحویل دائم آزاد می‌گردد. البته شرایط دیگری هم برای آزادسازی ضمانت حسن اجرای کار وجود دارد که در اینجا فقط به تحویل دائم اشاره گردید.

2. میزان کارکرد:

عملکرد مطلوب برخی کالاها زمانی مشخص می‌گردد که یک دوره‌ی کارکرد مشخصی را طی نماید؛ مثلاً در خصوص فروش یک توربین، درج می‌گردد که این توربین برای کارکرد 1500 ساعته تضمین می‌گردد.

3. دوره‌ی تضمین دو یا چندگانه:

در مواردی، گارانتی به‌صورت ترکیبی از دو یا چند فاکتور در نظر گرفته می‌شود؛ مثلاً در خصوص تضمین یک دستگاه اتومبیل درج می‌گردد که کالای تحویلی موضوع قرارداد به مدت 24 ماه از تاریخ تحویل اتومبیل و یا کارکرد چهل هزار کیلومتر هرکدام زودتر تحقق یابد، گارانتی خواهد داشت؛ یا مثلاً در ماده 5 قانون هوای پاک آمده است که خودروسازهای ایرانی و خارجی باید خودروهای خود را برای حداقل دو سال یا چهل هزار کیلومتر به مجرد تحقق هرکدام از آن‌ها ضمانت نمایند.

4. مادام‌العمر:

کالاهای معدودی دارای گارانتی مادام‌العمر می‌باشند. مانند برخی از کارت‌های حافظه که چنین وصفی دارند.

5. بدون تضمین:

این قید نیز در برخی کالاها وجود دارد. قاعده‌ی اولیه این است که هر کالا یا خدمتی باید دارای دوره‌ی تضمین باشد؛ ولی برخی کالاها یا خدمات نمی‌توانند دارای دوره‌ی تضمین باشند؛ زیرا دوره‌ی تضمین آن کالاها یا خدمات نمی‌تواند مبتنی بر زمان یا کارکرد باشد یا شرایطی که گارانتی شامل آن می‌گردد، قابل احراز نیست یا اصلاً آن خدمت مبتنی بر انجام کاری است که گارانتی‌پذیر نیست. مثلاً فروش قطعات یدکی یک کالا که زمان استفاده و مصرف قطعات یدکی مشخص نمی‌باشد یا ارائه خدمات وکالت که نمی‌توان برای آن گارانتی تصور نمود.

اقسام آغاز دوره تضمین:

دوره تضمین معمولاً از یکی از تاریخ‌های زیر آغاز می‌شود:

1. تاریخ تحویل کالا یا اتمام خدمات: این رایج‌ترین نوع آغاز دوره تضمین است. از زمانی که کالا به خریدار تحویل داده می‌شود یا مدت زمان ارائه خدمات به اتمام می‌رسد، دوره تضمین شروع می‌شود.

2. تاریخ نصب و راه‌اندازی: در مواردی که کالا نیاز به نصب و راه‌اندازی دارد (مانند ماشینآلات صنعتی)، دوره تضمین ممکن است از تاریخ نصب و راه‌اندازی موفقیت‌آمیز کالا آغاز شود.

3. تاریخ پذیرش (Acceptance): در برخی قراردادها، پس از تحویل کالا یا دریافت خدمات، خریدار یا کارفرما باید آن را پذیرش کند. دوره تضمین ممکن است از تاریخ پذیرش کالا یا دریافت خدمات آغاز شود.

4. توافق طرفین: طرفین می‌توانند در مورد تاریخ شروع دوره تضمین به توافق برسند. این توافق می‌تواند براساس شرایط خاص قرارداد و نوع کالاها یا خدمات باشد.

5. تاریخ شروع بهره‌برداری: در برخی موارد، دوره تضمین از زمانی آغاز می‌شود که کالا به‌طور عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، در پروژه‌های ساختمانی، می‌تواند تاریخ بهره‌برداری از ساختمان باشد.

مسئولیت‌های دوره‌ی تضمین:

1. محدود نمودن مسئولیت تضمین به شرط زمانی یا غیرزمانی:

تضمین کالا یا خدمت معمولاً محدود به شرط است؛ این شرط می‌تواند محدود به انقضای مدت زمان باشد یا محدود به تحقق شرطی مثل کارکرد یک دستگاه تا یک میزانی باشد؛ البته شرط تلفیقی هم می‌تواند ملاک طرفین باشد.

2. محدود نمودن تعهدات دوره‌ی تضمین به شرایط:

تعهدات ضمن تضمین مشروط به شروطی هستند که بعضاً به نوع استفاده‌ی صاحب کالا یا خدمت از موضوع تضمین‌شده برمی‌گردد. مثلاً فروشنده شرط می‌کند درصورتی تعهدات دوره‌ی تضمین را می‌پذیرد که، خریدار کالا را در جای مرطوب نگهداری ننماید.

این شروط معمولاً در قالب برگه گارانتی از سوی فروشنده به خریدار داده می‌شود.

3. جبران نقص:

مسئولیت اصلی دوران تضمین، جبران نقص یا عیب است که راه‌های جبرانی آن عبارتند از:

تعمیر، تعویض کلی یا جزئی، دوباره‌کاری، پرداخت مابه‌التفاوت کالای معیوب با سالم، استرداد مبلغ.

4. خدمت یا خرید مجانی:

تضمین‌کننده کالا یا خدمت نمی‌تواند بابت خدمتی که انجام می‌دهد یا کالایی که برای تعویض قطعه معیوب خریداری می‌نماید، تقاضای حق‌الزحمه یا مبلغ کالا نماید. به‌عبارت‌دیگر، انجام خدمت یا خرید کالا باید مجانی انجام شود.

این موضوع شامل کلیه هزینه‌های مترتب بر خدمت دوباره یا تعویض کالا یا قطعات آن نیز می‌شود. به‌طور مثال، هزینه‌های مرتبط به حمل‌ونقل، بیمه‌ی مجدد کالا یا بازرسی‌های مجدد.

5. گارانتی مجدد:

وقتی کالایی تعویض می‌گردد یا خدمتی برای بار دوم انجام می‌شود، قاعدتاً باید دوباره تحت‌الشمول گارانتی قرار گیرد. خریدار یا صاحب کار باید مطمئن شوند که این انجام کار مجدد یا تعویض کالا یا قطعه، برابر مشخصات قراردادی صورت گرفته باشد.

این موضوع معمولاً مورد تغافل اشخاص و قراردادنویسان است و عدم توجه به گارانتی مجدد می‌تواند ضرر جبران‌ناپذیری را به طرف قرارداد وارد نماید.

6. تمدید دوره‌ی گارانتی

اگر تضمین‌کننده در ایفای تعهدات خود در دوره‌ی گارانتی تأخیر نماید، نبایـد حق تضمین‌شونده بابت انقضای دوره‌ی گارانتی به سبب تأخیر غیرمجاز تضمین‌کننده ضایع گردد. قاعدتاً باید نوشت که اگر به سبب تاخیر غیرمجاز تضمین‌کننده، دوره‌ی گارانتی سپری شود، مدت زمان تأخیر غیرمجاز به دوره‌ی گارانتی افزوده می‌گردد.

تعهدات دوره‌ی تضمین:

درج تعهد اصلی رفع عیب در طول دوره‌ی تضمین برای صاحب کار یا کالا کافی نیست. به‌عبارت‌دیگر، چند چالش مهم برای تعهدات تضمین‌کننده باقی می‌ماند:

اول اینکه: درصورت اعلام رفع عیب، تضمین‌کننده ظرف چه مدتی باید برای رفع عیب حضور یابد؟

دوم اینکه: تضمین‌کننده طی چه مدتی باید رفع عیب نماید؟

سوم اینکه: اگر اعلام رفع عیب در روز پایانی دوره‌ی گارانتی باشد، آیا تضمین‌کننده علی‌رغم اینکه مدت قرارداد در اثنای انجام رفع عیب پایان می‌پذیرد، ملزم به رفع عیب می‌باشد؟

در جواب سؤال اول و دوم باید گفت که: تضمین‌کننده باید تعهد کند که در بازه مشخصی از زمان اعلام رفع عیب حضور نماید و به رفع عیب در مدت زمانی مشخص که از قبل در قرارداد تعیین گردیده است، اقدام بورزد.

در خصوص چالش سوم نیز باید گفت که: درصورت اعلام رفع عیب و عدم کفایت مدت زمان لازم برای حضور و رفع عیب با لحاظ طول دوره‌ی گارانتی، تضمین‌کننده متعهد به حضور و رفع عیب از آخرین کار ارجاعی بوده و دوره‌ی گارانتی تا پایان انجام رفع عیب آخر، تمدید شده محسوب می‌گردد.

بررسی تطبیقی با مواد قانونی:

عیب پنهان و خیار عیب (مواد 422 تا 437 قانون مدنی):

در قرارداد بیع (خرید و فروش)، اگر کالا دارای عیبی باشد که در زمان معامله مشخص نبوده (عیب پنهان)، خریدار حق دارد معامله را فسخ کند (خیار عیب) یا ارش (تفاوت قیمت کالای سالم و معیوب) را دریافت کند. دوره تضمین، عملاً می‌تواند جایگزین یا مکمل این حق قانونی باشد. به این صورت که: طرفین توافق کنند به‌جای فسخ یا دریافت ارش، فروشنده در دوره مشخصی (دوره تضمین) عیب را رفع کند.

تعهد به انجام کار به‌نحو احسن (ماده 221 قانون مدنی):

در قراردادهای پیمانکاری و ارائه خدمات، پیمانکار یا ارائه‌دهنده خدمت متعهد است که کار را به‌نحو احسن انجام دهد. اگر کار مطابق قرارداد و عرف نباشد، وی مسئول جبران خسارت است. دوره تضمین، در این نوع قراردادها، به‌عنوان یک معیار مشخص برای سنجش کیفیت کار و تعیین مسئولیت پیمانکار یا ارائه‌دهنده خدمت عمل می‌کند.

قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان:

این قانون (مصوب 1388) بر حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در برابر تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالا و خدمات تأکید دارد. ماده 4 این قانون، تولیدکنندگان و واردکنندگان را مکلف به ارائه ضمانت‌نامه و سرویس و خدمات بعد از فروش برای کالاهای بادوام می‌کند. دوره تضمین، به‌عنوان بخشی از ضمانت‌نامه، نقش مهمی در حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان ایفا می‌کند.

نتیجه‌گیری

دوره تضمین در قرارداد، با وجود عدم تصریح مستقیم در قانون مدنی، از اصول کلی حقوقی و قوانین خاص (مانند قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان) پشتیبانی می‌شود. این دوره، با تعیین یک بازه زمانی مشخص برای رفع عیوب و نقص‌های احتمالی، اطمینان و آرامش خاطر را برای خریداران و کارفرمایان به ارمغان می‌آورد و در عین حال، فروشندگان و پیمانکاران را به ارائه محصولات و خدمات با‌کیفیت ترغیب می‌کند.

در حقوق ایران، تعیین دوره تضمین در قراردادها، نه‌تنها مغایرتی با قوانین ندارد، بلکه با اصول حاکم بر قراردادها و حمایت از حقوق طرفین (به‌ویژه مصرف‌کنندگان) سازگار است. این دوره، در عمل، می‌تواند جایگزین یا مکمل حقوق قانونی خریدار یا کارفرما در صورت وجود عیب یا عدم انجام تعهدات قراردادی به‌نحو احسن باشد. بنابراین، گنجاندن دوره تضمین در قراردادها، یک اقدام هوشمندانه و قانونی است که به تحکیم روابط قراردادی، کاهش اختلافات و ارتقای کیفیت کالاها و خدمات کمک می‌کند. در نهایت، تنظیم دقیق شرایط دوره تضمین، با در نظر گرفتن نوع قرارداد، شرایط استفاده و عرف بازار، برای هر دو طرف قرارداد ضروری است.

 نیلوفر قبیتی