مقدمه

نفقه یکی از حقوق مهم در نظام خانواده است؛ بااین‌حال، بسیاری از مردم از مفهوم دقیق نفقه، مصادیق آن و نحوه مطالبه نفقه آگاهی کافی ندارند.

تعریف نفقه:

مطابق ماده 1107 قانون مدنی، نفقه عبارت است از: «همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به‌واسطه نقصان یا مرض.»

به زبان ساده‌تر، نفقه شامل خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و سایر نیازهای متعارف و ضروری زندگی، متناسب با شأن اجتماعی فرد است.

افراد واجب‌النفقه چه کسانی هستند؟

در قانون مدنی، برخی افراد به‌عنوان «واجب‌النفقه» شناخته می‌شوند. این بدان معناست که افراد خاصی موظف هستند از نظر مالی از آن‌ها حمایت کنند. عدم پرداخت نفقه، می‌تواند تبعات قانونی برای فرد ملزم به پرداخت در پی داشته باشد. این افراد عبارت‌اند از:

1. زن در عقد دائم: نفقه وی بر عهده شوهر است.

2. فرزندان: دختر و پسر؛ که نفقه آنان بر عهده پدر می‌باشد.

3. پدر و مادر: پرداخت نفقه ایشان بر عهده فرزندان است.

4. نوه: در صورت نبود پدر، نوه واجب‌النفقه‌ی پدربزرگ خواهد بود.

5. زن در عده طلاق: در طلاق رجعی، نفقه زن در دوران عده بر عهده شوهر است.

اولویت در پرداخت نفقه

در میان واجب‌النفقه‌ها، نفقه زن بر نفقه پدر، مادر و فرزندان مقدم است. همچنین، تنها همسر (زوجه) است که می‌تواند نفقه معوقه خود را مطالبه کند.

نکته قابل توجه آن است که در عقد موقت، مرد الزامی به پرداخت نفقه ندارد؛ مگر اینکه این تعهد به‌صورت شرط ضمن عقد ذکر شده باشد.

در مورد نفقه همسر، استطاعت مالی شوهر ملاک نیست؛ حتی مرد فقیر نیز مکلف به پرداخت نفقه است، ولو اینکه زن شاغل یا متمکن باشد.

موانع پرداخت نفقه

مواردی وجود دارد که می‌تواند موجب سقوط حق نفقه شود، از جمله:

1. عدم تمکین زن: طبق ماده 1108 قانون مدنی، «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.»

2. استقلال مالی فرزندان: زمانی که فرزند به استقلال مالی برسد یا دختر ازدواج کند، پدر دیگر مکلف به پرداخت نفقه او نیست.

3. استطاعت پدر، مادر یا اجداد: در صورت تمکن مالی آنان، نفقه‌ای بر عهده دیگران نیست.

راه‌های قانونی مطالبه نفقه

برای وصول نفقه، دو مسیر قانونی وجود دارد:

1. مطالبه حقوقی: شخصی که مستحق دریافت نفقه است، می‌تواند با تقدیم دادخواست مطالبه نفقه به دادگاه صالح اقدام نماید. دادگاه با ارجاع موضوع به کارشناس و با در نظر گرفتن شرایط طرفین، میزان نفقه را مشخص خواهد کرد.

2. شکایت کیفری: در صورت استنکاف از پرداخت نفقه، می‌توان شکایت کیفری تحت عنوان ترک انفاق مطرح کرد. مجازات این جرم، حبس تعزیری درجه 6 است؛ البته به‌شرطی‌که شخص ملزم به پرداخت، از توان مالی برخوردار باشد.

طبق ماده 53 قانون حمایت خانواده، هر کس با وجود توانایی مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از پرداخت نفقه اشخاص واجب‌النفقه خودداری کند، به حبس تعزیری درجه 6 محکوم می‌شود.

نتیجه‌گیری

نفقه، در معنای عام، شامل خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه‌های درمانی، تحصیلی و سایر نیازهای متعارف زندگی است که باید به افراد واجب‌النفقه پرداخت گردد.

در میان این افراد، زن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و نفقه او بر سایرین مقدم است. همچنین، تنها زوجه می‌تواند نفقه معوقه خود را مطالبه نماید.

برای وصول نفقه، هم دادخواست حقوقی (مطالبه نفقه) و هم شکایت کیفری (ترک انفاق) قابل طرح است؛ البته پیگیری کیفری، مشروط به تمکن مالی فرد ملزم به پرداخت می‌باشد.

سمیه عباسی دارابی