بر اساس قانون مدنی ایران، حق انتفاع به‌عنوان حقی تعریف می‌شود که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند.

نکات کلیدی در عقد موجد حق انتفاع:

* انعقاد عقد: حق انتفاع معمولاً از طریق عقدی میان مالک مال و منتفع ایجاد می‌شود. این عقد می‌تواند به‌صورت معوض یا غیرمعوض باشد.

* لزوم قبض: برای تحقق حق انتفاع، تسلیم مال به منتفع ضروری است. به‌عبارت دیگر، منتفع باید مال مورد نظر را در اختیار بگیرد تا حق انتفاع برای او محقق شود.

* تعیین مدت: حق انتفاع ممکن است برای مدت معین یا به‌صورت دائمی برقرار شود. برای مثال، در حق انتفاع عمری، مدت بهره‌برداری به عمر مالک، منتفع یا شخص ثالث وابسته است؛ در حالی که در حق انتفاع رقبی، مدت معینی تعیین می‌شود.

* قابلیت انتقال: به‌طور کلی، حق انتفاع قابل انتقال به غیر نیست، مگر آنکه در عقد تصریح شده باشد. همچنین، این حق به ارث نیز منتقل نمی‌شود، مگر در مواردی که به‌صورت صریح در قرارداد ذکر شده باشد.

* تعهدات منتفع: منتفع موظف است از مال مورد انتفاع به‌صورت متعارف استفاده کرده و از هرگونه تعدی و تفریط خودداری کند. در صورت بروز خسارت ناشی از تعدی یا تفریط، منتفع مسئول جبران آن خواهد بود.

* تعهدات مالک: مالک موظف است شرایط لازم برای استفاده منتفع از مال را فراهم کرده و از هرگونه عملی که مانع بهره‌برداری منتفع می‌شود، خودداری کند.

* زوال حق انتفاع: این حق ممکن است به دلایلی مانند انقضای مدت، تلف شدن مال موضوع حق، صرف‌نظر کردن منتفع از حق خود یا فوت منتفع (در حق انتفاع عمری) زایل شود.

منابع ایجاد حق انتفاع:

* عقد: همان‌طور که اشاره شد، شایع‌ترین منبع ایجاد حق انتفاع، انعقاد عقد میان مالک و منتفع است.

* قانون: در برخی موارد، قانون به‌صورت مستقیم حق انتفاع را برای اشخاص معین برقرار می‌کند، مانند حق انتفاع از اموال عمومی نظیر پارک‌ها و معابر.

* وصیت: مالک می‌تواند از طریق وصیت، حق انتفاع از مال خود را برای شخص یا اشخاصی تعیین کند.

* وقف: در مواردی که مالی وقف می‌شود، حق انتفاع از آن مال به موقوف‌علیهم تعلق می‌گیرد.

با توجه به موارد فوق، در تنظیم عقود موجد حق انتفاع، دقت در تعیین شرایط و تعهدات طرفین، مدت زمان حق و نحوه استفاده از مال موضوع حق، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از بروز اختلافات آتی جلوگیری شود.

سمیه شهبازی دستجرده