مقدمه

خشونت خانگی، رفتاری خشونت‌آمیز است که در محیط خانواده رخ می‌دهد و ممکن است اشکال مختلفی از جمله خشونت فیزیکی، روانی، جنسی و اقتصادی داشته باشد. این پدیده علاوه بر آسیب‌های فردی، تبعات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. به همین دلیل، بسیاری از کشورها قوانین ویژه‌ای برای پیشگیری و مقابله با آن وضع کرده‌اند. 

در ایران، با وجود تصویب قوانین کلی درباره‌ی حمایت از قربانیان خشونت، همچنان مشکلاتی در تعریف دقیق خشونت خانگی، فرآیند شکایت، اجرای قوانین و حمایت‌های اجتماعی از قربانیان وجود دارد. در این مقاله، به بررسی انواع خشونت خانگی، وضعیت کنونی قوانین حمایتی، موانع اجرای آن‌ها و راهکارهایی برای ارتقای حمایت‌های قانونی و اجتماعی از قربانیان خشونت‌ها پرداخته خواهد شد.

انواع خشونت خانگی و تأثیرات آن بر قربانیان 

خشونت خانگی می‌تواند به اشکال مختلفی ظاهر شود که هرکدام اثرات خاصی بر قربانی دارد: 

1- خشونت فیزیکی

خشونت فیزیکی شامل هرگونه رفتار آسیب‌زننده به بدن قربانی مانند ضرب‌وجرح، سیلی زدن، کتک زدن، سوختگی عمدی و سایر رفتارهای مشابه است. این نوع خشونت می‌تواند منجر به جراحات جدی، نقص عضو یا حتی مرگ شود.

2- خشونت روانی و کلامی

تحقیر، توهین، تهدید، سرزنش، ایجاد ترس، منزوی کردن قربانی از خانواده و دوستان و کنترل بیش‌ازحد از مصادیق خشونت روانی است. این نوع خشونت ممکن است منجر به افسردگی، اضطراب و حتی خودکشی شود.

3- خشونت اقتصادی

کنترل منابع مالی، جلوگیری از اشتغال قربانی، تصرف درآمد وی و ایجاد وابستگی مالی از جمله انواع خشونت اقتصادی است. این نوع خشونت، قدرت تصمیم‌گیری قربانی را محدود کرده و او را از نظر اقتصادی وابسته به فرد خشونت‌گر نگه می‌دارد.

4- خشونت جنسی

خشونت جنسی شامل هرگونه رابطه جنسی اجباری، تعرض، تجاوز، جلوگیری از استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و هر نوع رفتار جنسی ناخواسته است. بسیاری از قربانیان این نوع خشونت به دلیل تابوهای اجتماعی از شکایت خودداری می‌کنند.

وضعیت قانونی حمایت از قربانیان خشونت خانگی در ایران

1- قانون مجازات اسلامی

برخی از اشکال خشونت خانگی مانند ضرب‌وجرح و تهدید در قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده است. برای مثال، مطابق ماده 614 قانون مجازات اسلامی کتاب پنجم تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، اگر ضرب‌وجرح عمدی منجر به نقص عضو یا آسیب جدی شود، مرتکب به حبس و پرداخت دیه محکوم می‌شود. بااین‌حال، قانون مجازات اسلامی به‌طور مشخص به خشونت خانگی نپرداخته و تنها به جرایم عمومی اشاره دارد.

2- لایحه حفظ کرامت و امنیت زنان در برابر خشونت

این لایحه که از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی برای طی نمودن تشریفات قانونی تقدیم شده است، هنوز به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده و همچنان در حال بررسی است. هدف این طرح، حمایت از زنان در برابر خشونت و پیشگیری از وقوع چنین جرایمی است. این لایحه علاوه بر جرم‌انگاری برخی مصادیق خشونت علیه زنان، حمایت‌هایی همچون ایجاد امکان اسکان موقت قربانیان خشونت، تسریع در رسیدگی قضایی و خدمات مشاوره‌ای را پیش‌بینی کرده است.

3- قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (مصوب 1399)

این قانون حمایت ویژه‌ای از کودکان در برابر خشونت‌های خانگی و سایر اشکال سوءاستفاده ارائه می‌دهد. مطابق این قانون، هرگونه آسیب جسمی، روحی یا سوءرفتار علیه کودکان جرم محسوب می‌شود و مرتکبان آن تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند.

4- قانون مدنی و قانون حمایت خانواده

مطابق این قوانین، زنانی که تحت خشونت قرار می‌گیرند، در صورت احراز سایر شرایط قانونی، می‌توانند با استناد به عسر و حرج درخواست طلاق دهند. همچنین، نفقه زن و فرزندان بر عهده شوهر است و در صورت خودداری از پرداخت آن، مرد ممکن است به مجازات قانونی جرم ترک انفاق محکوم شود.

چالش‌های اجرای قوانین حمایتی

با وجود تصویب برخی قوانین حمایتی، اجرای آن‌ها با مشکلاتی رو‌به‌رو است:

-عدم تعریف صریح خشونت خانگی در قانون مجازات اسلامی، که باعث دشواری در اثبات جرم می‌شود.

-طولانی بودن روند دادرسی که موجب ناامیدی قربانیان از پیگیری قانونی می‌شود.

-ترس قربانیان از انتقام یا انگ اجتماعی که مانع گزارش خشونت می‌شود.

-کمبود خانه‌های امن و مراکز حمایتی که باعث عدم دسترسی بسیاری از قربانیان به خدمات حمایتی می‌شود.

-عدم آموزش کافی به ضابطان قضایی و پلیس در مواجهه با پرونده‌های خشونت خانگی.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت قربانیان

برای کاهش خشونت خانگی و حمایت مؤثرتر از قربانیان، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

1. اصلاح قوانین و جرم‌انگاری صریح خشونت خانگی در قانون مجازات اسلامی.

2. افزایش آگاهی عمومی در خصوص حقوق قانونی از طریق آموزش‌های عمومی و رسانه‌های جمعی.

3. تسهیل فرآیندهای قضایی و تسریع رسیدگی به پرونده‌های خشونت خانگی.

4. افزایش تعداد خانه‌های امن و مراکز مشاوره‌ای برای قربانیان خشونت خانگی.

5. ایجاد سازوکارهای حمایتی مالی و اشتغال برای قربانیان تا بتوانند استقلال اقتصادی پیدا کنند.

6. آموزش ضابطان قضایی، پلیس و کادر درمان برای برخورد صحیح با قربانیان خشونت خانگی.

7. همکاری نهادهای دولتی و غیردولتی برای ایجاد شبکه حمایت از قربانیان.

نتیجه‌گیری

خشونت خانگی همچنان یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی در ایران است. در سال‌های اخیر، گام‌هایی برای حمایت از قربانیان برداشته شده است، اما برای دستیابی به حمایت واقعی، باید قوانین به‌طور صریح اصلاح و اجرا شوند. همچنین، افزایش آگاهی عمومی، تسهیل فرآیندهای قضایی، ایجاد مراکز حمایتی و آموزش نهادهای اجرایی از جمله اقدامات ضروری برای کاهش این پدیده و حمایت مؤثر از قربانیان است. تنها از طریق یک رویکرد جامع و هماهنگ می‌توان خشونت خانگی را کاهش داده و امنیت بیشتری برای خانواده‌ها فراهم کرد.

زهرا درزی عباسی رامندی