مقدمه

در نظام حقوقی، حفظ و حمایت از حقوق مالکیت و تصرف افراد از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. یکی از دعاوی که به‌منظور حمایت از این حقوق مطرح می‌شود، دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی است. در این دعوا، "متصرف سابق" به‌عنوان شخصی که پیش از تصرف غیرقانونی متصرف فعلی، به‌طور قانونی در ملک مورد اختلاف تصرف داشته، نقش محوری و اساسی دارد. در واقع، این دعوا بر پایه ادعای او مبنی بر سلب تصرف غیرقانونی از ملک توسط دیگری شکل می‌گیرد. در این مقاله، به بررسی دقیق نقش و جایگاه متصرف سابق در دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی، شرایط لازم برای طرح این دعوا و تفاوت‌های آن با دعوای مالکیت می‌پردازیم.

تعریف متصرف سابق:

متصرف سابق به شخصی اطلاق می‌شود که پیش از ورود و تصرف غیرقانونی متصرف فعلی، به‌طور قانونی و مشروع در ملک مورد اختلاف تصرف داشته است. این تصرف می‌تواند ناشی از مالکیت، اجاره، وکالت، حق انتفاع یا هر عنوان قانونی دیگری باشد. به‌عبارت‌دیگر، متصرف سابق کسی است که دارای حقی قانونی برای تصرف در ملک بوده و این حق، توسط متصرف فعلی نقض شده است.

شرایط لازم برای متصرف سابق در طرح دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی:

برای اینکه متصرف سابق بتواند با موفقیت دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی را مطرح کند، باید شرایط زیر را دارا باشد:

سبق تصرف:

این شرط به‌معنای آن است که متصرف سابق باید بتواند اثبات کند که پیش از تصرف متصرف فعلی، به‌طور قانونی و مشروع در ملک مورد اختلاف تصرف داشته است.

این تصرف باید به‌صورت مستمر و بدون وقفه بوده باشد.

سابقه تصرف باید به‌گونه‌ای باشد که عرفاً تصرف محسوب شود.

غیرقانونی بودن تصرف متصرف فعلی:

تصرف متصرف فعلی باید بدون رضایت متصرف سابق و بدون مجوز قانونی صورت گرفته باشد.

به‌عبارت‌دیگر، متصرف فعلی باید به‌طور غیرقانونی و بدون داشتن حقی، ملک را تصرف کرده باشد.

ادامه تصرف متصرف فعلی:

در زمان طرح دعوا، تصرف غیرقانونی متصرف فعلی باید همچنان ادامه داشته باشد.

اگر متصرف فعلی ملک را ترک کرده باشد، دعوای رفع تصرف عدوانی موضوعیت خود را از دست می‌دهد.

اثبات سبق تصرف:

یکی از مهم‌ترین چالش‌های متصرف سابق در دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی، اثبات سبق تصرف است. برای این منظور، متصرف سابق می‌تواند از مدارک و مستندات زیر استفاده کند:

اسناد مالکیت یا اجاره‌نامه:

این اسناد، قوی‌ترین دلیل برای اثبات سبق تصرف هستند.

قبوض پرداخت عوارض یا مالیات:

این قبوض، نشان‌دهنده تصرف و استفاده از ملک توسط متصرف سابق هستند.

شهادت شهود:

شهادت افرادی که شاهد تصرف متصرف سابق در ملک بوده‌اند، می‌تواند به اثبات سبق تصرف کمک کند.

استشهادیه محلی:

استشهادیه محلی، سندی است که توسط افراد محلی تنظیم می‌شود و نشان‌دهنده تصرف متصرف سابق در ملک است.

تصاویر و فیلم‌های مربوط‌به تصرفات سابق:

تصاویر و فیلم‌هایی که نشان‌دهنده تصرف متصرف سابق در ملک هستند، می‌توانند به‌عنوان دلیل ارائه شوند.

هر مدرک دیگری که دال بر تصرف قبلی وی باشد:

به‌طور مثال، قراردادهای خرید مصالح ساختمانی و یا قرارداد با کارگران جهت انجام امور ساختمانی در ملک موردنظر.

تفاوت متصرف سابق با مالک:

در دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی، اثبات مالکیت رسمی شرط نیست، بلکه اثبات سبق تصرف کافی است. بنابراین، ممکن است متصرف سابق مالک رسمی ملک نباشد، اما به‌دلیل تصرفات قانونی خود، حق طرح دعوا را داشته باشد. برای مثال، مستأجر یا وکیل نیز می‌تواند در صورت سلب تصرف غیرقانونی، دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی را مطرح کند.

نکات مهم در مورد متصرف سابق:

اگر متصرف سابق خود نیز تصرفات غیرقانونی داشته باشد، حق طرح دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی را نخواهد داشت.

تصرفات متصرف سابق باید به‌صورت مستمر و بدون وقفه باشد.

در صورت وجود اختلاف در مورد سبق تصرف، دادگاه با بررسی مدارک و مستندات، نسبت‌به تعیین متصرف سابق اقدام می‌کند.

دعوای رفع تصرف عدوانی برای اموال غیرمنقول قابل طرح است.

در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، لازم نیست که خواهان، مالک رسمی ملک باشد؛ اما اگر خواهان، سند مالکیت داشته باشد، دیگر وجود سابقه تصرف خواهان، نیاز چندانی را نمی‌طلبد.

در محاکم دادگستری، درباره مدت‌زمان تصرف، اختلاف‌نظر وجود دارد.

نتیجه‌گیری

متصرف سابق، رکن اساسی دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی است. او با اثبات سبق تصرف خود و غیرقانونی بودن تصرف متصرف فعلی، می‌تواند نسبت‌به بازپس‌گیری ملک خود اقدام کند. شناخت دقیق حقوق و تکالیف متصرف سابق در این فرآیند، از بروز اختلافات و تضییع حقوق جلوگیری می‌کند.

سیده نرگس نظری