مقدمه

حیوانات خانگی، به‌ویژه سگ‌ها، برای بسیاری از خانواده‌ها به همراهانی محبوب و آرامش‌بخش تبدیل شده‌اند. این موجودات وفادار می‌توانند نقش مهمی در ایجاد پیوندهای عاطفی و افزایش کیفیت زندگی ایفا کنند. بااین‌حال، نگهداری از آن‌ها صرفاً محدود به تأمین غذا و سرپناه نیست. صاحبان حیوانات مسئولیت سنگینی در قبال حفظ امنیت دیگران و جلوگیری از بروز آسیب‌های احتمالی دارند.

در محیط‌های شهری، به‌ویژه در مجتمع‌های مسکونی، تماس میان انسان‌ها و حیوانات خانگی افزایش یافته و بی‌توجهی در مدیریت رفتار حیوان می‌تواند زمینه‌ساز حوادث ناگوار شود. تصور کنید فردی هنگام عبور از راهروی یک آپارتمان با سگی بدون قلاده مواجه شود و در اثر ترس، تعادل خود را از دست داده و دچار آسیب شود. حتی اگر حیوان قصد واقعی برای حمله نداشته باشد، باز هم مسئولیت وقوع چنین حادثه‌ای متوجه صاحب اوست.

در چنین مواردی، پرسش مهمی مطرح می‌شود: چه کسی پاسخگوی خسارت وارده است و مسئولیت قانونی با کیست؟ اینجاست که موضوع مسئولیت صاحب حیوان در برابر صدمه بدنی غیرعمدی، آن هم ناشی از بی‌احتیاطی یا سهل‌انگاری، اهمیت پیدا می‌کند.

بی‌احتیاطی و تقصیر در نگهداری از حیوان

برای بررسی مسئولیت صاحب حیوان، ابتدا باید مفهوم بی‌احتیاطی و تقصیر روشن شود. بی‌احتیاطی به معنی انجام ندادن کاری است که عرفاً انتظار می‌رود انجام شود، یا انجام عملی که خطرآفرین محسوب می‌شود. در زمینه نگهداری حیوانات، سهل‌انگاری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

* عدم کنترل حیوان: رها کردن سگ بدون قلاده در اماکن عمومی یا فضاهای مشترک ساختمان، یکی از واضح‌ترین مصادیق بی‌احتیاطی است.

* بی‌توجهی به رفتار حیوان: سگ‌ها ویژگی‌های رفتاری متفاوتی دارند. برخی ممکن است در برابر محرک‌های خاصی واکنش‌های تند یا غیرقابل پیش‌بینی نشان دهند. شناخت خلق‌وخو و مدیریت صحیح آن‌ها وظیفه صاحب حیوان است.

* عدم رعایت دستورالعمل‌های عمومی: در بسیاری از شهرها و مجتمع‌های مسکونی، مقرراتی برای نگهداری حیوانات خانگی وجود دارد که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند مصداق تقصیر باشد.

* ایجاد محیط ناامن: درصورتی‌که فضای نگهداری حیوان به‌گونه‌ای باشد که امکان فرار یا دسترسی آسان به افراد دیگر وجود داشته باشد، مسئولیت هرگونه حادثه‌ای متوجه نگهدارنده خواهد بود.

صدمه بدنی غیرعمدی و رابطه آن با بی‌احتیاطی

در بسیاری از موارد، آسیبی که از جانب حیوان به شخصی وارد می‌شود، نه از طریق حمله مستقیم، بلکه از طریق واکنش فرد به حضور یا رفتار حیوان اتفاق می‌افتد؛ مانند ترس ناگهانی و زمین خوردن. در این موارد، اثبات این‌که بی‌احتیاطی صاحب حیوان موجب این آسیب شده، مسئله‌ای اساسی است.

اگر روشن شود که بی‌مبالاتی صاحب حیوان مستقیماً زمینه‌ساز این حادثه بوده (مثلاً رها کردن حیوان بدون نظارت یا قلاده)، مسئولیت جبران خسارت متوجه او خواهد بود. در چنین شرایطی، صرف نبودن سوء نیت یا قصد آسیب‌رسانی، رافع مسئولیت نیست.

خسارت وارده ممکن است جسمانی باشد، مانند شکستگی یا آسیب عضلانی، یا در برخی موارد جنبه روحی و روانی نیز داشته باشد، مانند اضطراب یا ترس پایدار. هرچند جبران آسیب‌های غیرجسمی دشوارتر است، اما از منظر مسئولیت، قابل پیگیری هستند.

مسئولیت قانونی صاحب حیوان

در صورت وارد شدن آسیب به دیگری بر اثر بی‌احتیاطی در نگهداری حیوان، صاحب آن ممکن است با دو نوع مسئولیت مواجه شود:

مسئولیت مدنی:

این نوع مسئولیت ناظر بر جبران خسارات است. صاحب حیوان مکلف است هزینه‌های درمان، ازکارافتادگی، خسارات معنوی و سایر ضررهای وارده به شخص آسیب‌دیده را جبران کند. اگر توافقی میان طرفین حاصل نشود، شخص زیان‌دیده می‌تواند با مراجعه به مرجع قضایی، خواستار جبران ضرر شود. در این نوع مسئولیت، تأکید بر بازگرداندن وضع مالی آسیب‌دیده به حالت پیش از حادثه است.

مسئولیت کیفری:

در برخی موارد، اگر صدمه وارده شدید باشد یا حیوان به‌نحوی نگهداری شده باشد که خطر آن قابل پیش‌بینی بوده، ممکن است نگهدارنده از جنبه کیفری نیز پاسخ‌گو باشد. یعنی علاوه‌بر پرداخت دیه، احتمال اعمال مجازات‌های دیگر همچون جزای نقدی یا حبس نیز وجود دارد. این موضوع به‌ویژه زمانی مطرح می‌شود که صاحب حیوان نتواند ثابت کند تدابیر لازم را برای پیشگیری از وقوع حادثه اندیشیده است.

پیشگیری؛ مسئولیتی فراتر از قانون

جلوگیری از بروز چنین حوادثی نه‌تنها از منظر حقوقی، بلکه از منظر اخلاقی و اجتماعی نیز اهمیت دارد. صاحب حیوان باید اقداماتی را برای تضمین ایمنی دیگران انجام دهد، از جمله:

* آموزش و تربیت اصولی سگ برای اطاعت از دستورات، به‌ویژه در مواجهه با افراد ناآشنا.

* استفاده همیشگی از قلاده و در صورت لزوم پوزه‌بند، به‌ویژه در فضاهای عمومی یا مشترک.

* نظارت کامل بر رفتار حیوان و پرهیز از رها کردن آن در محیط‌هایی که دسترسی به دیگران دارد.

* شناخت علائم اضطراب یا تحریک‌پذیری در سگ و واکنش مناسب به آن.

* آشنایی با قوانین یا ضوابط محل سکونت درباره نگهداری حیوانات و رعایت کامل آن‌ها.

* ایمن‌سازی محل نگهداری حیوان برای جلوگیری از فرار یا دسترسی تصادفی به افراد دیگر.

نتیجه‌گیری

نگهداری از حیوانات خانگی، در کنار لذت‌ها و منافع عاطفی‌اش، مسئولیت‌های سنگینی را بر دوش صاحب آن می‌گذارد. بی‌احتیاطی در این زمینه می‌تواند منجر به آسیب به دیگران شود و نه‌تنها بار مالی، بلکه عواقب حقوقی و کیفری نیز به همراه داشته باشد. آگاهی، احتیاط و رعایت مقررات، نه‌تنها نشانه‌ی مسئولیت‌پذیری فردی است، بلکه تضمینی برای حفظ آرامش و امنیت جمعی نیز خواهد بود.

سیده نرگس نظری