مقدمه

فرزندخواندگی ترکیبی از مهر بی‌پایان و چارچوب‌ حقوقی مستحکم است. اگر تصمیم دارید کودک بی‌سرپرستی را در آغوش خانواده خود جای دهید، این راهنمای کاربردی به شما نشان می‌دهد چگونه با حفظ حقوق کودک و مطابق با قوانین کشور، این تصمیم تحول‌آفرین را عملی کنید.

گام اول

چه زوج‌هایی واجد شرایط هستند؟

1. طبق ماده 5 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب (1392):

زوج‌های بدون فرزند که 5 سال از ازدواج‌شان گذشته و حداقل یکی از آن‌ها بالای 30 سال باشد، می‌توانند درخواست بدهند.

2. اگر زوج نابارور باشند، نیازی به گذراندن این 5 سال نیست.

3. زوج‌هایی که فرزند دارند نیز می‌توانند درخواست کنند؛ به شرط اینکه حداقل یکی‌شان بالای 30 سال باشد.

4. زنان یا دختران مجرد بالای 30 سال (برای سرپرستی دختران) مجازند.

اولویت نخست با زوج‌های بدون فرزند است؛ سپس زنان مجرد، سپس زوج‌های دارای فرزند.

شرایط عمومی فرزندخواندگی

علاوه‌بر موارد فوق، ماده 6 قانون، شرایط عمومی را مشخص می‌کند که شامل موارد زیر است:

-سلامت جسمی و روانی و توانایی عملی برای نگهداری کودک

-تمکن مالی مناسب و نداشتن اعتیاد، بیماری‌ صعب‌العلاج یا سوءپیشینه کیفری مؤثر

-اعتقاد به دین رسمی مورد تأیید قانون و صلاحیت اخلاقی.

گام دوم

تشکیل پرونده در بهزیستی

پس از بررسی شروط اولیه، باید به سازمان بهزیستی محل سکونت مراجعه و درخواست رسمی فرزندخواندگی ارائه شود. مدارک مورد نیاز شامل:

مدارک هویتی (شناسنامه، کارت ملی)

سند ازدواج

گواهی سلامت جسم و روان

گواهی عدم سوءپیشینه

مدارک مالی (فیش حقوقی یا گردش حساب)

سند یا اجاره‌نامه محل سکونت

‌سازمان پس از حداکثر دو ماه، نظر کارشناسی خود را همراه با گزارش ارزیابی به دادگاه ارسال می‌کند .

گام سوم

بررسی تخصصی: مصاحبه، بازدید و ارزیابی

در این مرحله، کارشناسان بهزیستی با استفاده از مددکار اجتماعی و روان‌شناس:

مصاحبه با زوج صورت می‌دهند تا انگیزه، آگاهی والدگری و سطح تعهد بررسی شود.

از محل زندگی بازدید می‌کنند تا محیط کودک را ایمن و مناسب ارزیابی کنند. حداقل سه بازدید در دوره شش ماهه انجام می‌شود.

هدف اصلی، تضمین امنیت عاطفی و فیزیکی کودک و توانایی والدین جدید است.

گام چهارم

صدور قرار موقت سرپرستی

اگر نظر مثبت کارشناسان گرفته شود، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع می‌شود. دادگاه پس از بررسی، قرار موقت سرپرستی (دوره آزمایشی شش ماهه) صادر می‌کند. این مرحله فرصت مناسبی برای سنجش عملی روابط بین کودک و والدین است .

گام پنجم

صدور حکم قطعی فرزندخواندگی

در پایان دوره آزمایشی، اگر رفتار صحیح و شرایط حفظ شده باشد، بهزیستی گزارش نهایی را ارائه می‌کند.

ماده 13 قانون اخیرالذکر تصریح دارد که دادگاه با در نظر گرفتن نظر بهزیستی و با رعایت مواد 14 و 15، حکم نهایی را صادر می‌کند.

ماده 14: متقاضی باید بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک تملیک یا تعهد دهد. این تضمین ادامه حمایت مالی کودک است.

ماده 15: والدین باید هزینه‌های زندگی، تحصیل و تربیت کودک را تأمین و او را بیمه عمر کنند.

پس از صدور حکم، کودک به‌طور قانونی به خانواده جدید تعلق می‌یابد.

گام ششم

صدور شناسنامه و ثبت رسمی

ماده 22 قانون تصریح می‌کند:

پس از صدور حکم قطعی، دادگاه آن را به بهزیستی و اداره ثبت احوال اعلام می‌کند.

اداره ثبت احوال باید شناسنامه جدید صادر کند و نام خانوادگی پدر و مادرخوانده را در شناسنامه کودک ثبت کند.

در قسمت توضیحات، نام والدین واقعی (در صورت مشخص بودن) نیز قید می‌شود، اما محفوظ نگه داشته می‌شود.

نوجوان پس از 18 سالگی می‌تواند شناسنامه جدید با نام خانواده واقعی یا دلخواه دریافت کند .

گام نهایی

حدود مسئولیت والدین جدید

پس از تبدیل قرار موقت به حکم نهایی، والدین خوانده:

از حقوق والدینی برخوردار می‌شوند؛ شامل حضانت، نفقه، آموزش، درمان و حمایت عاطفی.

موظف به مراقبت مستمر از کودک، پرداخت هزینه‌های زندگی و تربیت او هستند.

باید هرگونه تغییر محل زندگی، وضعیت تحصیلی یا سلامتی کودک را به بهزیستی اطلاع دهند.

همچنین، در صورت:

برهم خوردن شرایط ماده 6 (مانند اعتیاد، بیماری، سوءصلاحیت)

تمایل کودک بالغ

مشخص شدن والدین واقعی واجد صلاحیت

دادگاه می‌تواند حکم را فسخ کند (طبق ماده 25).

نکات تکمیلی

1. قانون واضح می‌گوید فرزندخواندگی منجر به ارث مستقیم نمی‌شود، اما با اعمال ماده 14 وضعیت مالی کودک حفظ می‌شود .

2. ازدواج والدین خوانده با فرزندخوانده به استناد ماده 26 ممنوع است؛ مگر با اجازه دادگاه.

3. اگر سرپرست فوت کند یا جدا شود، دادگاه و بهزیستی برای تعیین سرپرست جدید اقدام خواهند کرد.

نتیجه‌گیری

فرزندخواندگی مسیری است که با قانون آغاز می‌شود و با عشق و تعهد ادامه می‌یابد.

زوج‌هایی که تصمیم به پذیرش این مسئولیت می‌گیرند، باید آمادگی روانی، اخلاقی و حقوقی لازم را داشته باشند.

مراحل قانونی ممکن است زمان‌بر باشد، اما هر گام آن برای حفظ منافع کودک و شکل‌گیری یک خانواده واقعی طراحی شده است.

فرزندخواندگی در ایران به‌معنی یک تعهد حقوقی و اخلاقی است؛ پلی از قانون به قلب کودک. 

با رعایت دقیق مواد 5، 6، 11، 14، 15، 22 و 25 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست و با همکاری بهزیستی و دادگاه، این مسیر ضمن حفظ حقوق کودک، زندگی جدیدی را برای او و شما رقم می‌زند.

این فرآیند رسمی نه‌تنها ضمانت قانونی دارد، بلکه پشتش مهر و تعهدی عمیق به آینده روشن کودک جای دارد.

سمیه عباسی دارابی