مقدمه
راه‌اندازی کسب‌وکار و شروع تجارت، نیازمند وجود سرمایه است که از مهم‌ترین عوامل برای شروع هر اقدامی است.
سرمایه، از جمله امکاناتی است که در اختیار افراد قرار دارد و یکی از دلایلی است که افراد را به انجام کارهای مشارکتی تشویق می‌کند.
از جمله قراردادهای مالی مختلفی که در زمینه مشارکت و سرمایه‌گذاری مالی بر پایه عدالت و انصاف تعریف شده‌اند، می‌توان به دو عقد مضاربه و مشارکت اشاره کرد که هردو در زمره عقود معین و مشروع هستند. در این مقاله، به بررسی تعاریف، ارکان، ویژگی‌ها، تفاوت‌ها و کاربردهای هریک از این دو قرارداد می‌پردازیم.
بخش اول: مضاربه
تعریف مضاربه:
مضاربه، قراردادی است که میان عامل و صاحب سرمایه )مالک( بسته شده و به این صورت است که عامل با سرمایه صاحب مال به تجارت پرداخته و در برابر آن، به‌نسبت درصدی در سود با او شریک می‌گردد که در صورت وجود سود، آن را با دارنده مال بر پایه قرارداد تقسیم می‌کنند.
ارکان مضاربه:
1- مالک سرمایه: کسی که سرمایه را فراهم می‌کند.
2- عامل (مضارب): کسی که با سرمایه تجارت می‌کند.
3- سرمایه: باید مشخص، معین و از نوع وجه نقد رایج باشد.
ویژگی‌های مضاربه:
مضاربه، عقدی جایز است؛ یعنی هریک از طرفین می‌توانند آن را فسخ کنند.
مضارب باید طبق شروط عمل کند؛ در غیر این‌صورت، ضامن خسارات وارده است.
ضرر مالی بر عهده مالک است؛ مگر در صورت تعدی یا تفریط مضارب.
تعیین سهم باید به‌صورت درصدی باشد و شرط سود معین (ثابت) صحیح نیست.
انواع مضاربه:
1- مضاربه مطلق: عامل اختیار تام در نحوه تجارت دارد.
2- مضاربه مقید: تجارت در حوزه خاص با شرایط خاص که باید انجام شود.
موارد پایان مضاربه:
1- فسخ قرارداد توسط یکی از طرفین
2- مرگ، جنون یا سفاهت یکی از طرفین
3- از بین رفتن سرمایه
4- ورشکستگی مالک سرمایه
5- در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده است.
بخش دوم: مشارکت
تعریف قرارداد مشارکت:
مشارکت، قراردادی است که در آن، دو یا چند نفر سرمایه یا کار خود را با هم ترکیب می‌کنند تا در سود و زیان فعالیت اقتصادی سهیم باشند.
ارکان مشارکت:
شرکا: افراد یا نهادهایی که در قرارداد مشارکت حضور دارند.
سرمایه: می‌تواند شامل: نقدینگی، ملک، تجهیزات یا نیروی کار باشد.
سود و زیان: براساس میزان سهم‌الشرکه یا توافق تقسیم می‌گردد.
ماهیت مشارکت:
یک عقد لازم است؛ یعنی طرفین این اجازه را ندارند که این قرارداد را یک‌طرفه فسخ کنند و از این جهت، قرارداد مشارکت نسبت‌به مضاربه، ضمانت اجرایی بیشتری دارد.
به افرادی که قرارداد مشارکت تنظیم می‌کنند، پیشنهاد می‌شود که شرطی برای فسخ قرارداد خود در نظر بگیرند تا اگر در حین کار با مشکل مواجه شدند، بتوانند بدون مسئولیت زیاد از این قرارداد خارج گردند.
انواع مشارکت:
1- مشارکت مدنی: ترکیب سرمایه نقدی یا غیرنقدی برای انجام یک فعالیت اقتصادی خاص.
2- مشارکت حقوقی: شکل‌گیری یک شخصیت حقوقی مستقل مانند: شرکت‌های تجاری.
3- مشارکت در ساخت: توافق بین مالک زمین و سرمایه‌گذار برای ساخت و تقسیم سود.
بخش سوم: بررسی تفاوت‌های مضاربه و مشارکت:
در مضاربه، مضارب هیچ سرمایه‌ای وارد نمی‌کند و فقط مدیریت سرمایه را به‌عهده گرفته و کار را انجام می‌دهد؛ در حالی که، در مشارکت، هردو طرف هم سرمایه و هم مدیریت کار را بر عهده دارند. به‌عبارتی، مشارکت یک همکاری کامل‌تر است که در آن، هردو طرف به‌طور مساوی در همه جنبه‌ها سهیم هستند.
بخش چهارم: کاربردهای عملی:
مضاربه:
1ـ تأمین مالی تجارت‌های کوچک
2ـ استفاده در بانکداری اسلامی یا سپرده‌های مضاربه‌ای
3ـ جذب سرمایه‌گذار بدون دخالت در عملیات اجرایی
مشارکت:
1ـ راه‌اندازی پروژه‌های بزرگ ساختمانی یا صنعتی
2ـ تشکیل شرکت‌های تجاری
3ـ سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه‌های مختلف مثل: انرژی، کشاورزی یا فناوری
نتیجه‌گیری
مضاربه و مشارکت هردو ابزارهای مهمی برای تنظیم روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری هستند، اما بسته به شرایط پروژه، میزان ریسک‌پذیری، نوع سرمایه و میزان دخالت شرکا، انتخاب صحیح میان این دو اهمیت به‌سزایی دارد.
آگاهی از ویژگی‌ها، تعهدات و حقوق طرفین در هریک از این عقود، می‌تواند مانع بروز اختلاف شود و به موفقیت فعالیت‌های اقتصادی کمک کند.
رامک رشیدیان
رامک رشیدیان
13 شهریور 1404