مقدمه
در عصر دیجیتال، استفاده روزافزون از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، زمینه‌ساز بروز اشکال جدیدی از جرایم شده است که در قالب «جرایم رایانه‌ای» شناخته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین این جرایم، کلاهبرداری رایانه‌ای است. این نوع کلاهبرداری با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال، اینترنت، سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صورت می‌گیرد و نسبت به اشکال سنتی آن پیچیده‌تر، مخفیانه‌تر و گسترده‌تر است.
مفهوم کلاهبرداری رایانه‌ای و مقایسه آن با کلاهبرداری سنتی:
کلاهبرداری رایانه‌ای به استناد ماده 741 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات، با ارتکاب رفتارهای غیر مجازی مانند وارد کردن داده‌ها، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه محقق می‌شود.
وجه تمایز کلاهبرداری سنتی و کلاهبرداری رایانه‌ای، این است که:
اول: در کلاهبرداری رایانه‌ای حیله و تقلب نسبت به رایانه یا سیستم‌های مخابراتی انجام می‌شود و نخستین قربانی خود سیستم (سامانه) است. در حالی که در کلاهبرداری سنتی، این چنین نیست و حیله و تقلب نسبت به شخص انجام می‌شود.
دوم: در کلاهبرداری رایانه‌ای، بزهکار علاوه بر مال، خدمت یا منفعت یا خدمات و یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل می‌کند. ولی در کلاهبرداری سنتی، موضوع جرم فقط مال می‌باشد و این مال اعم از منقول یا غیرمنقول می‌باشد.
سوم: در کلاهبرداری رایانه‌ای، در اکثر موارد، هویت مرتکب نامرعی و ناشناخته است.
باید متذکر شد که هر نوع کلاهبرداری از طریق رایانه، کلاهبرداری رایانه‌ای محسوب نشده و نرم‌افزار نقش تعیین‌کننده‌ای در این رابطه دارد.
بدین‌سان، اگر کسی از طریق فضای سایبری، دیگری را به وعده و وعید و انجام مانورهای متقلبانه، به تحصیل در یک دانشگاه معتبر خارجی امیدوار سازد و او را قانع نماید که با واریز وجهی به حساب وی می‌تواند به‌راحتی در دانشگاه مربوطه به‌عنوان دانشجو پذیرفته شود، این اقدام مرتکب، کلاهبرداری سنتی است؛ زیرا حیله و تقلب در وهله اول، نسبت به شخص صورت گرفته، نه سامانه رایانه‌ای .
انواع رایج کلاهبرداری رایانه‌ای:
1. فیشینگ (PHISHING)
در این روش، کلاهبردار با ارسال ایمیل یا پیام‌هایی که ظاهری مشابه با بانک‌ها یا سازمان‌های معتبر دارند، قربانی را به ورود اطلاعات حساس مانند رمز عبور یا اطلاعات بانکی در صفحات جعلی تشویق می‌کند.
2. فروشگاه‌های اینترنتی جعلی:
برخی مجرمان با طراحی سایت‌های فروشگاهی جعلی، اقدام به اخذ پول از مشتریان می‌کنند، بدون آن‌که کالایی ارسال شود.
3. سوء استفاده از رمز دوم یا OTP:
کلاهبرداران با روش‌های مهندسی اجتماعی یا ارسال لینک‌های آلوده، رمز دوم یا کدهای یک بار مصرف افراد را به دست آورده و از حساب آن‌ها برداشت می‌کنند.
4. کلاهبرداری نیجریه‌ای:
طعمه‌های این روش، تجار و بازرگانان هستند که در این روش، مرتکب با نفوذ به نشانی پست الکترونیکی، از دادوستدهای آن‌ها باخبر می‌شود و با ارسال ایمیل‌های جعلی با حسابی مشابه حساب قربانی، با طرف معامله وارد گفتوگو می‌شود.
5. اسکیمر:
در این روش، مرتکب با قرار دادن مدارهای مغناطیسی در دستگاه کارتخوان فروشگاه‌ها، اطلاعات کارت‌های بانکی مشتریان را ذخیره می‌کند و با تخلیه اطلاعات از جمله رمز دوم، اقدام به برداشت وجه از حساب قربانی می‌کند.
راهکارهای پیشگیری:
پیشگیری از کلاهبرداری رایانه‌ای، نیازمند همکاری چندجانبه بین دولت، مردم و نهادهای خصوصی است:
برای کاربران:
1. استفاده از رمزهای پیچیده و تغییر دوره‌ای آن رمزها.
2. عدم کلیک روی لینک‌های ناشناس.
3. استفاده از آنتی‌ویروس و فایروال به‌روز.
4. بررسی آدرس دقیق سایت‌ها قبل از وارد کردن اطلاعات بانکی.
برای دولت:
1. ارتقای زیرساخت‌های امنیتی دیجیتال.
2. آموزش عمومی از طریق رسانه‌ها.
3. نظارت بر فعالیت پلتفرم‌های اینترنتی.
برای شرکت‌ها و بانک‌ها:
1. استفاده از احراز هویت دومرحله‌ای.
2. رصد فعالیت مشکوک کاربران.
3. اطلاع‌رسانی سریع در مورد حملات و تهدیدات.
نتیجه‌گیری:
در دنیای امروز که بیشتر کارها به کمک اینترنت و گوشی‌های هوشمند انجام می‌شود، مجرمان هم روش‌های جدیدی برای فریب مردم پیدا کرده‌اند. کلاهبرداری رایانه‌ای، یکی از همین روش‌هاست که می‌تواند در یک لحظه، باعث از دست رفتن پول یا اطلاعات شخصی افراد شود.
برای جلوگیری از گرفتار شدن در دام این مجرمان، بهتر است چند نکته ساده را همیشه رعایت کنید:
به هر لینکی که برایتان ارسال می‌شود اعتماد نکنید.
اطلاعات بانکی‌تان را برای هیچ‌‌کس حتی اگر خودش را بانک معرفی کرد، ارسال نکنید.
از سایت‌ها و فروشگاه‌های معتبر خرید کنید و همیشه آدرس اینترنتی و لینک‌های دقیق آن‌ها را بررسی کنید.
رمزهای قوی انتخاب کرده و مرتباً آن‌ها را تغییر دهید.
در نهایت، اگر حس کردید فریب خورده‌اید یا مشکلی پیش آمده، بدون معطلی موضوع را به پلیس فتا گزارش دهید.
با هوشیاری و آگاهی، می‌توانید فضای مجازی را برای خود و دیگران امن‌تر کنید.
مریم فرخی
مریم فرخی
01 مرداد 1404