اضطرار، حالتی است که به موجب آن، شخص برای در امان بودن خود یا دیگری، از خطر موجود یا قریب‌الوقوع، زیان کمتری را به شخص ثالث، که نقشی در به وجود آمدن خطر مزبور نداشته، وارد نماید.
مستند قانونی اضطرار، ماده 152 ق.م.ا است. مبنای اضطرار، اجازه قانون است. هرگاه شخص در خطر قرار گیرد، می‌تواند برای دفع آن خطر، عمل مجرمانه‌ای انجام دهد که آن عمل مجرمانه، موجه و در آن شرایط جرم نیست.
در اضطرار، مسوولیت کیفری وجود ندارد، اما در مورد مسوولیت مدنی اضطرار، اختلاف نظر وجود دارد و قانون هم در این مورد ساکت است. ولی به نظر می‌رسد در اضطرار با حصول شرایطی، مسوولیت مدنی وجود -داشته باشد؛ چون ممکن است به شخصی خسارت وارد شود که هیچ نقشی در وضعیت موجود نداشته است.
اضطرار دو ویژگی دارد:
اول، خطری با شرایط خاص ایجاد می‌شود.
دوم، اقدامی که در مقابل خطر باید انجام شود.
شرایط خطر:
1- خطر باید شدید باشد. (معیار شخصی- نوعی).
2- خطر باید فعلی یا قریب‌الوقوع باشد، یعنی ناظر به گذشته یا آینده نباشد و مربوط به حال باشد.
3- مضطر خودش عمداً خطر را به وجود نیاورده باشد. (یعنی اگر مضطر غیر عمد باعث ایجاد خطر شود، می‌تواند به اضطرار استناد کند).
خطر کلید واژه اضطرار است. مصادیق خطر در ماده 152 ق.م.ا که باعث ایجاد اضطرار می‌شود، تمثیلی است.
شرایط اقدام در برابر خطر:
1- اقدام در برابر خطر، باید هم ضرورت و هم تناسب داشته باشد. ضرورت یعنی اینکه تنها راه باشد. یعنی انجام آن عمل مجرمانه برای دفع آن خطر ضروری باشد و معیار ضرورت عرفی است.
2- اقدام در برابر خطر باید متناسب باشد.
معصومه افراسیابی
معصومه افراسیابی
10 تیر 1404