مقدمه
در قراردادهای تجاری، اختلافات اجتناب‌ناپذیر هستند. یکی از راهکارهای متداول برای مدیریت این اختلافات، درج شرط «مذاکره پیش از داوری» است که طی آن طرفین متعهد می‌شوند پیش از ارجاع دعوا به داوری یا مراجع قضایی، از طریق مذاکرهٔ مستقیم یا میانجیگری راه‌حلی بیابند. اگرچه این شرط الزام قانونی ندارد، اما رعایت آن می‌تواند منافع راهبردی و عملی چشمگیری برای طرفین داشته باشد.
چرا پیش‌شرط مذاکره الزامی نیست ولی مفید است؟
از نظر حقوقی، هیچ قانونی طرفین را مجبور به مذاکرهٔ پیش از داوری نمی‌کند. حتی اگر این شرط در قرارداد ذکر شود، نقض آن معمولاً مانع از طرح دعوا در داوری نمی‌شود (مگر آنکه صراحتاً شرط شده باشد که داوری منوط به شکست مذاکره است). با این حال، مزایای این شرط آنقدر مهم است که بسیاری از حقوقدانان و فعالان تجاری آن را اقدامی حرفه‌ای و عاقلانه می‌دانند.
مزایای درج شرط مذاکره پیش از داوری
1. کاهش هزینه‌های حل اختلاف
- داوری و رسیدگی قضایی (Litigation) فرایندهای پرهزینه‌ای هستند. هزینه‌های داوران، وکلا و زمان از‌دست‌رفته ممکن است به‌مراتب بیشتر از یک جلسهٔ مذاکره باشد.
- مثال: در یک قرارداد پیمانکاری، اختلاف بر سر تأخیر در اجرا با یک جلسهٔ مذاکرهٔ فنی بین مهندسان طرفین حل شد، در حالی که ارجاع آن به داوری ماه‌ها زمان و میلیون‌ها تومان هزینه دربرداشت.
2. حفظ روابط تجاری
- داوری اغلب ماهیت تقابلی دارد و ممکن است به رابطهٔ تجاری طرفین آسیب بزند. مذاکره فضایی انعطاف‌پذیرتر برای حفظ اعتماد متقابل ایجاد می‌کند.
3. حل سریع اختلافات جزئی
- بسیاری از اختلافات ناشی از سوء تفاهم یا اشتباهات فنی هستند که با مذاکرهٔ فوری رفع می‌شوند.
4. جلوگیری از ورود زودهنگام به فرآیندهای رسمی
- داوری و دادگاه‌ها گاهی تبدیل به ابزاری برای فشار غیرضروری می‌شوند. شرط مذاکره، طرفین را به گفت‌وگوی منطقی پیش از تشدید اختلاف ملزم می‌کند.
نحوهٔ پیش‌بینی مؤثر این شرط در قراردادها
برای جلوگیری از ابهام، بهتر است شرط مذاکره به‌صورت شفاف و الزام‌آور تنظیم شود:
- مثال کاربردی:
«طرفین متعهد می‌شوند در صورت بروز هرگونه اختلاف، پیش از ارجاع به داوری، حداقل به مدت 30 روز از طریق مذاکرهٔ مستقیم یا میانجیگری برای حل آن تلاش نمایند. عدم توافق در این مذاکرات جواز ارجاع به داوری خواهد بود.»
جمع‌بندی
درج شرط مذاکرهٔ پیش از داوری اگرچه اجباری نیست، اما نشان‌دهندهٔ بلوغ قراردادی طرفین است. این شرط با کاهش هزینه‌ها، حفظ روابط و تسریع در حل اختلافات، از تبدیل‌شدن اختلافات کوچک به بحران‌های بزرگ جلوگیری می‌کند. از این رو، توصیه می‌شود در قراردادهای حساس (مانند قراردادهای مشارکت، پیمانکاری یا قراردادهای بین‌المللی) گنجانده شود.
فریده امینی آهی دشتی
فریده امینی آهی دشتی
03 تیر 1404