مقدمه

چک به عنوان یک سند تجاری مهم، همواره در معاملات ملکی نقش کلیدی ایفا می‌کند، اما ابهامات حقوقی زیادی حول آن وجود دارد. یکی از چالش‌های اساسی، مسئولیت پرداخت چک در صورت فسخ معامله و انتقال چک به شخص ثالث پیش از فسخ معامله است. در این مقاله، به بررسی این شرایط پرداخته و در ادامه، برخی راهکارهای حقوقی برای پیشگیری از بروز اختلافات حقوقی در این حالت ارائه می‌شود.

1ـ آیا شخص ثالث می‌تواند چک را از ما مطالبه کند؟

بله، اگر ثالث با حسن‌نیت چک را دریافت کرده باشد، شما به عنوان صادرکننده موظف به پرداخت هستید. دلیل این است که چک، سند تجاری مستقل محسوب می‌شود و ایرادات معامله اصلی به آن ارتباطی ندارد. حتی اگر قرارداد فروش ملک فسخ شده باشد، ثالثی که چک را به درستی دریافت کرده، حق دارد وجه آن را مطالبه کند. البته این موضوع مشروط بر این است که ثالث از مشکلات معامله اصلی بی‌اطلاع بوده باشد. در غیر این صورت، ممکن است بتوانید از پرداخت خودداری کنید.

2ـ در چه شرایطی می‌توانیم از پرداخت چک به ثالث خودداری کنیم؟

تنها در موارد محدودی می‌توانید از پرداخت چک به ثالث امتناع کنید، حتی اگر او حسن‌نیت داشته باشد. این موارد شامل جعل امضاء، عدم اهلیت صادرکننده (مثل سفیه یا صغیر بودن)، تغییر مندرجات چک، ایرادات شکلی (مثل نبود تاریخ یا مبلغ) و در مواردی مثل اکراه مادی (تهدید فیزیکی) است. اگر یکی از این شرایط وجود داشته باشد، می‌توانید در دادگاه ثابت کنید که چک معتبر نیست. در غیر این صورت، باید چک را پرداخت و سپس از فروشنده اصلی شکایت کنید.

الف. در پرونده‌ای آقای الف چکی صادر کرده بود که فروشنده ملک (آقای ب) آن را به آقای ج منتقل کرد. آقای الف ادعا کرد امضای چک جعلی است. در دادگاه کارشناسی خط‌شناسی تأیید کرد امضاء متعلق به آقای الف نیست و آقای ج (ثالث) نتوانست وجه چک را دریافت کند، چون اصل چک اعتبار نداشت.

ب. در پرونده‌ای خانمی 17 ساله چکی برای پیش‌پرداخت ملک صادر کرده بود. دادگاه تأیید کرد صادرکننده به سن قانونی نرسیده بود. در نتیجه چک باطل شد و ثالث (دارنده چک) حق مطالبه نداشت.

ج. در پرونده‌ای مبلغ چک از "100 میلیون" به "1 میلیارد" تغییر یافته بود که کارشناسی ثابت کرد مرکب و دست‌خط متفاوت است و دارنده چک فقط حق دریافت 100 میلیون را داشت.

در همه این پرونده‌ها، دادگاه‌ها حتی با وجود حسن‌نیت ثالث، در این 5 مورد خاص از پرداخت جلوگیری می‌کنند. اما اثبات این موارد نیاز به مدارک محکم (کارشناسی، شاهد و...) دارد.

3ـ اگر چک را پرداخت کنیم، چگونه پولمان را پس بگیریم؟

می‌توانید با ارائه مدارک معامله و اثبات فسخ قرارداد، علیه فروشنده اصلی دادخواست حقوقی تنظیم کنید. در صورتی که فروشنده عمداً چک را خرج کرده باشد، حتی می‌توانید شکایت کیفری برای کلاهبرداری یا سوءاستفاده از چک مطرح کنید. موفقیت در این پرونده‌ها به مدارک و شواهد شما بستگی دارد، پس حتماً تمام اسناد را حفظ کنید.

4ـ چگونه از این مشکل در معاملات آینده جلوگیری کنیم؟

برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، بهتر است در متن چک شروطی را ذکر کنید. مثلاً بنویسید: «این چک فقط در صورت انجام کامل معامله قابل وصول است.» همچنین می‌توانید از چک‌های تضمینی استفاده کنید و در قرارداد قید نمایید که چک قابل انتقال به غیر نیست.

نتیجه‌گیری

در اکثر موارد، شما موظف به پرداخت چک به ثالث با حسن‌نیت هستید و پس از آن باید از فروشنده اصلی شکایت کنید. تنها در شرایط خاصی مانند جعل یا عدم اهلیت می‌توانید از پرداخت خودداری نمایید. برای جلوگیری از مشکلات آینده، حتماً در معاملات ملک از مشاوره حقوقی استفاده کنید.

فریده امینی آهیدشتی