مقدمه:

در فضای تجاری و اقتصادی امروز، اسناد پرداختی نظیر چک و سفته به‌عنوان ابزارهایی حیاتی برای تضمین تعهدات و تسهیل مبادلات مالی به شمار می‌روند. باوجود شباهت‌هایی که بین این دو سند وجود دارد، تفاوت‌های کلیدی در جنبه‌های قانونی، اجرایی و هزینه‌های مرتبط با آن‌ها وجود دارد که آگاهی از این تفاوت‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری صحیح در معاملات کمک کند.

در این مقاله، به بررسی مزایا و معایب هر یک از این اسناد، نکات مهم در صدور و اجرای سفته و شرایط لازم برای جلوگیری از مشکلات حقوقی پرداخته شده است.

چک یا سفته؟ مقایسه مزایا و معایب در معاملات مالی

1- جنبه قانونی: چک از نظر قانونی جنبه کیفری دارد، به این معنا که اگر چک بی‌محل صادر شود، در برخی شرایط جرم محسوب می‌شود؛ اما سفته صرفاً یک سند حقوقی است و عدم پرداخت آن منجر به مسئولیت کیفری نمی‌شود. البته در صورت عدم پرداخت سفته، دادگاه حقوقی می‌تواند حکم جلب صادر کند، اما این موضوع سوء پیشینه کیفری برای بدهکار ایجاد نمی‌کند.

2- شرایط مطالبه در دادگاه: برای مطالبه وجه چک در دادگاه، دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک ضروری است، درحالی‌که سفته را می‌توان بدون نیاز به واخواست نیز پیگیری کرد.

3- هزینه‌های قانونی: صدور گواهی عدم پرداخت برای چک رایگان است و بانک‌ها برای آن هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند؛ اما واخواست سفته هزینه‌بر بوده و معادل 2 درصد مبلغ آن است.

4- هزینه صدور: دریافت دسته‌چک از بانک هزینه‌ای ندارد و مشمول مالیات خاصی نمی‌شود؛ اما خرید سفته، به‌ویژه در مبالغ بالا، هزینه دارد و مالیات آن بر اساس مبلغ مندرج در سفته محاسبه می‌شود.

5- توقیف اموال بدهکار: اگر دارنده چک همراه با گواهی عدم پرداخت اقدام کند، می‌تواند بدون نیاز به سپردن خسارت احتمالی به دادگستری، اموال بدهکار را توقیف کند؛ اما در مورد سفته، این امکان تنها در صورت واخواست آن وجود دارد.

6- امکان صدور در وجه خود: چک را می‌توان در وجه خود صادر کرد، اما صدور سفته در وجه خود صادرکننده از نظر قانونی معتبر نیست.

7- محدودیت مبلغ: مبلغ چک را می‌توان بدون محدودیت درج کرد، اما در سفته، مقدار آن نمی‌تواند از مبلغ چاپ‌شده بر روی سند بیشتر باشد.

درنتیجه، انتخاب بین چک و سفته به نوع نیاز و شرایط مالی بستگی دارد. چک به دلیل ضمانت اجرایی قوی‌تر، در معاملات روزمره رایج‌تر است، اما سفته نیز برای تعهدات مالی کاربردهای خاص خود را دارد.

نکات مهم در صدور سفته و اعتبار آن در شرایط مختلف

• برای تنظیم صحیح سفته و جلوگیری از مشکلات احتمالی، رعایت نکات زیر ضروری است:

• ثبت اطلاعات متعهد: در قسمت مشخص‌شده روی سفته، نام و نام خانوادگی، شماره ملی، شماره تماس و آدرس محل سکونت متعهد درج شود.

• محدودیت مبلغ: حتماً به سقف مبلغ چاپ‌شده بر روی سفته توجه کنید و از نوشتن مبلغی بیشتر از حد تعیین‌شده خودداری نمایید.

• درج نام دریافت‌کننده: در «قسمت در وجه...» می‌توانید نام شخص یا شرکت موردنظر را بنویسید یا آن را خالی بگذارید تا سفته در وجه حامل باشد.

• وجود ضامن: در صورت امکان، یک شخص ثالث به‌عنوان ضامن در پشت سفته، در قسمت مربوطه مشخصات خود را بنویسد و امضا کند. دقت کنید که قسمت «انتقال» را به‌جای «ضامن» تکمیل نکنید.

• مشخص‌کردن محل صدور: اگر متعهد در شهری غیر از محل صدور سفته سکونت دارد، بهتر است نام شهری که در آن سفته صادرشده (مثلاً شیراز) در سفته قید شود.

• تاریخ صدور و سررسید: توصیه می‌شود قسمت مربوط به تاریخ دریافت و تاریخ سررسید را خالی بگذارید تا در صورت لزوم، در زمان مناسب تکمیل و مورد استفاده قرار گیرد.

• امضای سفته: حتماً اطمینان حاصل کنید که متعهد و در صورت وجود، ضامن، سفته را در حضور شما امضا کنند. همچنین، بررسی کنید که امضا حتماً توسط خود شخص انجام شود.

با رعایت این نکات، می‌توان از مشکلات احتمالی در زمان مطالبه سفته جلوگیری کرد و از آن به‌عنوان یک سند معتبر استفاده نمود.

اجرای سفته: مراحل قانونی مطالبه، مهلت مقرر و اقدامات لازم در صورت مفقودی

در دعاوی مربوط به مطالبه وجه سفته، یکی از نکات کلیدی، رعایت مهلت‌های قانونی برای اعتراض به عدم پرداخت آن است. اگر دارنده سفته قصد دارد از تمامی مزایای اسناد تجاری بهره‌مند شود، باید حداکثر تا 10 روز پس از سررسید، در صورت عدم پرداخت مبلغ سفته، نسبت به واخواست آن اقدام کند. همچنین، برای پیگیری حقوقی و طرح دعوا در دادگاه‌های حقوقی، لازم است این اقدام حداکثر ظرف یک سال از تاریخ سررسید انجام شود. واخواست سفته درواقع نوعی اعتراض رسمی به عدم پرداخت آن محسوب می‌شود و به‌عنوان آخرین اخطار به صادرکننده جهت تسویه بدهی تلقی می‌گردد.

هزینه اجرای سفته به میزان مبلغ نوشته‌شده در آن بستگی دارد، بنابراین مبلغ مشخص و ثابتی وجود ندارد. در شرایط کنونی، یک درصد از این مبلغ از طریق بانک ملی پرداخت می‌شود و به‌علاوه، یک درصد دیگر از طریق دادگستری دریافت می‌گردد؛ هر دو مورد باید هم‌زمان انجام شوند تا سفته از نظر اجرایی معتبر باشد. همچنین، به‌عنوان هزینه دادرسی، مبلغی معادل سه و نیم درصد از مبلغ سفته محاسبه و پرداخت می‌شود. از مزایای واخواست سفته، می‌توان به امکان درخواست تأمین خواسته بدون نیاز به پرداخت خسارت احتمالی و همچنین، ایجاد مسئولیت تضامنی برای صادرکننده و ضامن و ظهرنویس اشاره کرد.

نمونه دادخواست مطالبه وجه سفته واخواست شده

خواهان : (مشخصات دارنده سفته) نام: نام خانوادگی: نام پدر: شغل: آدرس:

خوانده: (مشخصات صادرکننده سفته) نام: نام خانوادگی: نام پدر: شغل: آدرس:

خواسته: 1- مطالبه وجه سفته (مطالبه مبلغ 400،000،000 ریال وجه 1 فقره سفته به شماره..........مورخ.......) به مبلغ................ریال

2- تأمین خواسته (تقاضای صدور تأمین خواسته مستند به ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی)

3- مطالبه خسارات دادرسی 4- مطالبه خسارت تأخیر تأدیه

دلایل و منضمات:

1- سفته شماره ............ سررسید ............

2- ظهر سفته به شماره ................

3- واخواست شماره............. مورخ ............

4- اظهارنامه به شماره ..............مورخ ..........

شرح دادخواست:

ریاست محترم دادگاه‌های عمومی حقوقی شهرستان....................

با سلام

احتراماً به استحضار می‌رساند:

1- به موجب ........ فقره سفته به شماره ............. خوانده محترم مبلغ...........تومان به اینجانب بدهکار بوده که علی‌رغم مراجعات مکرر موکل و ارسال اظهارنامه، خواندگان تا کنون اقدامی جهت پرداخت دین خود انجام نداده‌اند. لذا با توجه به سفته پیوستی و مستنداً به مواد 519، 515 و 198 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 307 و 249 قانون تجارت، تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت اصل خواسته(.......تومان) و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ ارسال اظهارنامه مورخ ..........الی زمان اجرای حکم و کلیه خسارات دادرسی و هزینه واخواست سفته مورد استدعاست.

2- با توجه به اینکه موضوع اختلاف اینجانب با خوانده محترم مبنی بر مطالبه وجه ...... فقره سفته به مبلغ ........تومان می‌باشد و سفته‌ها در موعد مقرر قانونی واخواست شده و در راستای جلوگیری از تضییع حقوق موکل، تأمین خواسته از اموال خوانده ضرورت داشته است، لذا مستنداً به ماده 108 و 117 قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور تأمین خواسته و اجرای آن قبل از ابلاغ مورد استدعاست.

                                                                       با تشکر و تجدید احترام

در مواجهه با شرایطی مانند گم‌شدن سفته سفید امضا یا سفته ضمانتی، بر مبنای قوانین جاری، باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و با ثبت دادخواستی در خصوص مفقود شدن سفته، درخواست ابطال آن را ارائه دهید. در نهایت، پس از طی مراحل قانونی و بررسی‌های مربوطه و بسته به نوع سفته، باطل شدن آن تضمین می‌شود تا از هرگونه سوء استفاده احتمالی جلوگیری گردد.

ضمانت سفته: ارزیابی اعتبار و راهکارهای پیشگیری از سوء استفاده

اگر کارگر بخواهد تعهدات خود را با ارائه سفته در محدوده ریالی مشخص تضمین کند، لازم است نکات زیر رعایت شود:

• شماره و مشخصات سفته در قرارداد درج شود.

• در بخش گیرنده وجه، نام دقیق کارفرما یا شرکت قید گردد.

• علت صدور سفته (مانند ضمانت حسن اجرای کار) به‌وضوح در قرارداد ذکر شود.

• توصیه می‌شود سفته بدون تاریخ تنظیم شود.

• پس از ارائه سفته، تعهد کارگر با دلیل ارائه، باید با امضای کارفرما تأیید و نسخه‌ای به کارگر تحویل داده شود.

• قرارداد باید بیان کند که سفته به‌عنوان تضمین حسن انجام کار ارائه‌ شده است.

نتیجه‌گیری:

درنهایت، انتخاب بین چک و سفته بستگی به شرایط معاملاتی و نیازهای طرفین دارد. چک به دلیل ویژگی‌های کیفری و ضمانت اجرایی قوی‌تر، معمولاً در معاملات روزمره کاربرد بیشتری دارد، درحالی‌که سفته با توجه به انعطاف‌پذیری‌های حقوقی و کاربردهای ویژه‌اش در تعهدات مشخص، جایگاه منحصربه‌فردی دارد. رعایت نکات مهم در صدور و اجرای سفته، ازجمله درج دقیق اطلاعات، تعیین مبلغ مجاز، حضور ضامن و رعایت مهلت‌های قانونی، موجب می‌شود تا از بروز مشکلات حقوقی و سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری شود و اعتماد میان طرفین تقویت گردد.

پریسا پور احمدی