مقدمه:

ورزش، با تمام جذابیت‌ها و هیجان‌هایش، گاهی می‌تواند صحنه وقوع حوادث ناخواسته باشد؛ از آسیب‌دیدگی‌های جزئی گرفته تا صدمات جدی و حتی مرگ. اما وقتی چنین اتفاقی در چارچوب یک مسابقه رسمی رخ می‌دهد، این پرسش مطرح می‌شود که مسوولیت آن با کیست؟ آیا ورزشکار خاطی باید پاسخگو باشد یا باشگاه، مربی، داور و حتی برگزارکننده مسابقه؟ در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف مسوولیت کیفری و مدنی ناشی از آسیب در مسابقات ورزشی می‌پردازیم؛ از نقش مقررات خاص ورزشی و بند «ث» ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی تا مسوولیت‌های مربیان، داوران و جایگاه بیمه مسوولیت مدنی در این مقاله بررسی می‌گردد.

حقوق ورزشکارانی که حین مسابقه آسیب می‌بینند، بسته به شرایط حادثه و قوانین مربوط به ورزش، شامل موارد مختلفی می‌شود. در ادامه به بررسی این حقوق براساس قوانین ایران پرداخته می‌شود.

مسوولیت کیفری و مدنی ناشی از آسیب در مسابقات

۱- حوادث ناشی از عملیات ورزشی مطابق مقررات:

ـ بر اساس بند «ث» ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی، اگر حوادث ورزشی در چارچوب مقررات خاص آن ورزش رخ دهد و نقض مقررات صورت نگیرد، این حوادث جرم محسوب نمی‌شوند و مسوولیت کیفری برای عامل حادثه وجود ندارد.

ـ با این حال، اگر ورزشکاری عمداً یا بر اثر بی‌احتیاطی و نقض مقررات منجر به آسیب جدی به دیگری شود، ممکن است علاوه بر پرداخت دیه، به مجازات کیفری نیز محکوم شود.

۲ـ مسوولیت مبتنی بر تقصیر:

اگر آسیب ناشی از قصور یا خطای شدید ورزشکار باشد، (مانند عدم رعایت اصول ایمنی یا استفاده از تجهیزات معیوب)، ورزشکار آسیب‌دیده امکان مطالبه خسارت از ورزشکار مقصر را دارد. اما در صورتی که ورزشکار آسیب‌دیده خود در وقوع حادثه مقصر باشد یا مقررات را رعایت نکرده باشد، حق مطالبه خسارت از طرف مقابل را نخواهد داشت.

۳ـ مسوولیت بدون تقصیر:

ـ در برخی موارد، حتی بدون اثبات تقصیر، مسوولیت جبران خسارت ممکن است متوجه باشگاه یا سازمان برگزارکننده باشد؛ به‌ویژه اگر محیط مسابقه ایمن نبوده یا تجهیزات استاندارد فراهم نشده باشد.

وظایف مربیان، داوران و پزشکان:

ـ مربیان و داوران موظف هستند شرایط ایمنی را برای ورزشکاران فراهم کنند. عدم انجام وظایف قانونی مانند جلوگیری از درمان مصدوم یا تأخیر در انتقال او به مراکز درمانی می‌تواند موجب مسوولیت قانونی شود.

ـ پزشکان حاضر در محل مسابقه نیز وظیفه دارند اقدامات درمانی فوری را انجام دهند. خودداری از کمک‌رسانی ممکن است منجر به محکومیت قانونی شود.

بیمه مسوولیت مدنی ورزشی

ـ ورزشکاران معمولاً تحت پوشش بیمه مسوولیت مدنی قرار دارند. این بیمه می‌تواند خسارت‌های وارده ناشی از حوادث ورزشی را جبران کند، مشروط بر اینکه حادثه در چارچوب مقررات رخ داده باشد

موارد خاص:

در صورتی که صدمه واردشده ناشی از رفتار عمدی یا بی‌محابا باشد، ـ مانند ضرب‌وجرح عمدی ـ، علاوه بر پرداخت دیه، ممکن است مجازات‌های کیفری نیز برای مرتکب در نظر گرفته شود. همچنین، اگر حادثه ورزشی به‌ دلیل تقصیر یا خطای یکی از ورزشکاران رخ دهد، فرد آسیب‌دیده می‌تواند با طرح دعوای حقوقی، جبران خسارت خود را از مسبب حادثه مطالبه کند. با این حال، بر اساس بند «ث» ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی، چنانچه حادثه در جریان فعالیت‌های ورزشی و در چارچوب مقررات خاص آن ورزش رخ داده باشد و نقض مقررات صورت نگرفته باشد، این حادثه جرم محسوب نمی‌شود و مسوولیت کیفری برای عامل آن ایجاد نخواهد شد؛ مگر آنکه ثابت شود رفتار ورزشکار، خارج از حدود متعارف و قواعد پذیرفته‌شده بازی بوده است.

همچنین، باشگاه‌ها و سازمان‌های برگزارکننده موظف‌اند محیط ایمن و استانداردی را برای برگزاری تمرین و مسابقات ورزشی فراهم کنند.

رعایت مقررات ورزشی توسط تمامی عوامل دخیل (ورزشکاران، مربیان و داوران) می‌تواند از بروز چنین مشکلات حقوقی جلوگیری کند.

آیا ورزشکاران آسیب‌دیده می‌توانند از بیمه مسوولیت مدنی استفاده کنند؟

بله، مشروط بر اینکه این بیمه‌نامه توسط باشگاه ورزشی، فدراسیون یا خود ورزشکار تهیه شده باشد. بیمه مسوولیت مدنی ورزشی به طور خاص برای جبران خسارات ناشی از حوادث ورزشی طراحی شده و شامل موارد ذیل می‌شود:

۱ـ هزینه‌های درمانی: این بیمه هزینه‌های معاینه، بستری، جراحی، دارو و سایر خدمات پزشکی مرتبط با آسیب ورزشی را پوشش می‌دهد.

۲ـ غرامت نقص عضو یا فوت: در صورت نقص عضو دائمی یا فوت ورزشکار در اثر حادثه ورزشی، بیمه غرامت مربوطه را پرداخت می‌کند.

۳ـ پوشش خسارات ناشی از قصور باشگاه یا مربیان: اگر حادثه به دلیل قصور مدیران یا مربیان رخ دهد (مانند عدم رعایت استانداردهای ایمنی)، بیمه مسوولیت مدنی می‌تواند خسارات وارده را جبران کند.

۴ـ الزام قانونی: براساس قوانین موضوعه، باشگاه‌ها و فدراسیون‌ها موظف هستند ورزشکاران را تحت پوشش بیمه قرار دهند. در صورت نبود بیمه، مسوولیت جبران خسارت بر عهده باشگاه یا سازمان مربوطه خواهد بود.

مدارک لازم برای مطالبه خسارت از بیمه:

برای استفاده از این بیمه، ورزشکار مصدوم باید مدارک لازم شامل گزارش حادثه، مدارک پزشکی و کارت بیمه ورزشی خود را به شرکت بیمه ارائه دهد. همچنین رعایت مهلت‌های قانونی برای اعلام حادثه (معمولاً حداکثر دو هفته) ضروری است.

چه اشخاصی در صورت قصور در انجام وظایف خود مسوول حوادث و آسیب‌های وارده به ورزشکاران هستند؟

مربیان و داوران در صورت کوتاهی یا قصور در انجام وظایف خود می‌توانند مسوول حوادث و آسیب‌های وارده به ورزشکاران باشند. این مسوولیت براساس قوانین و مقررات ورزشی و همچنین قوانین کیفری و مدنی کشورها تعریف می‌شود. در ادامه به برخی از موارد مسوولیت مربیان و داوران اشاره می‌شود:

مسوولیت مربیان

۱ـ قصور یا تقصیر در اقدامات ایمنی:

ـ اگر مربی در انجام وظایف ایمنی خود قصور کند، مانند عدم استفاده از وسایل حفاظتی یا تشویق ورزشکار به ادامه فعالیت در شرایط خطرناک، مسوولیت او محرز می‌شود.

ـ مثال: اگر مربی، ورزشکار مصدومی را مجبور به ادامه تمرین کند و آسیب او تشدید شود، مسوولیت مربی به‌وضوح مشخص است.

۲ـ محیط تمرین و مسابقه:

ـ حوادث باید در محیط باشگاه یا ساعات کار باشگاه رخ دهد تا مربی مسوول شناخته شود. اگر ورزشکار خارج از این محیط آسیب ببیند، مربی مسوول نیست.

مسوولیت داوران

۱ـ حفظ امنیت مسابقه:

ـ داوران موظفند امنیت بازیکنان را تضمین کنند. اگر داور به وظیفه خود عمل نکند و مثلاً در زمان مناسب مسابقه را متوقف نکند، مسوول حوادث ناشی از آن خواهد بود.

۲ـ رعایت مقررات:

ـ اگر داور از بررسی تجهیزات یا شرایط مسابقه غفلت کند و این غفلت منجر به آسیب شود، داور مسوول شناخته می‌شود.

مربیان و داوران موظفند وظایف خود را به درستی انجام دهند تا از وقوع حوادث جلوگیری کنند. در صورت قصور یا تقصیر، آن‌ها مسوولیت قانونی خواهند داشت و ورزشکاران آسیب‌دیده می‌توانند از طریق طرح دعوای قانونی به حقوق خود دست یابند.

برخی از مصادیق ورود خسارت:

۱- قصور یا سهل‌انگاری:

ـ اگر آسیب به دلیل بی‌احتیاطی یا قصور مربی یا باشگاه باشد، ورزشکار می‌تواند دیه را مطالبه کند. این قصور می‌تواند شامل عدم رعایت استانداردهای ایمنی یا استفاده از تجهیزات معیوب باشد.

۲ـ حوادث غیرمعمول:

ـ اگر حادثه خارج از چارچوب معمول ورزش باشد یا به دلیل نقض مقررات رخ دهد، امکان مطالبه دیه وجود دارد.

بیمه حوادث ورزشی:

ـ در بسیاری از موارد، ورزشکاران تحت پوشش بیمه حوادث ورزشی هستند. این بیمه می‌تواند هزینه‌های درمانی و غرامت نقص عضو را پوشش دهد. در برخی موارد، دیه نیز از طریق این بیمه پرداخت می‌شود.

مراحل شکایت

۱ـ جمع‌آوری مدارک:

ـ ورزشکار باید مدارکی مانند گزارش حادثه، گواهی پزشکی و تصاویر از محل حادثه جمع‌آوری کند.

۲ـ طرح شکایت:

ـ طرح دعوی باید به دادگاه ارائه شود و در آن باید ثابت شود که آسیب به دلیل قصور یا سهل‌انگاری مربی یا باشگاه بوده است.

۳ـ مشاوره حقوقی:

ـ توصیه می‌شود که ورزشکار برای پیگیری پرونده از یک وکیل متخصص استفاده کند.

نتیجه‌گیری:

حوادث ورزشی گرچه در بستر رقابت و هیجان رخ می‌دهند، اما از منظر حقوقی نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. قانونگذار با در نظر گرفتن ماهیت خاص ورزش، مسوولیت کیفری را در چارچوب بند «ث» ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی محدود کرده، اما همچنان در صورت وقوع تخلف، تقصیر یا رفتارهای خارج از عرف ورزشی، راه را برای پیگیری حقوقی باز گذاشته است. مربیان، داوران، باشگاه‌ها و حتی فدراسیون‌ها، هر یک نقش مهمی در تأمین ایمنی دارند و در صورت قصور، ممکن است مسوول شناخته شوند. از سوی دیگر، وجود بیمه مسوولیت مدنی می‌تواند پشتوانه‌ای مهم برای جبران خسارات باشد، به شرطی که در زمان مناسب و با مدارک کامل اقدام شود. آگاهی ورزشکاران از حقوق خود، همراه با نظارت دقیق بر اجرای مقررات، می‌تواند سهم بزرگی در پیشگیری از حوادث و دفاع مؤثر در صورت بروز آسیب داشته باشد.

رضا رمضانی