صلح عمری یکی از قراردادهای رایج در حقوق ایران است که در آن مالک یک عین (مانند خانه یا زمین)، حق انتفاع از آن را برای مدت مشخص یا تا پایان عمر به شخص دیگری (منتفع) واگذار می‌کند. اما سوال مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود این است: آیا دارنده منافع (منتفع) می‌تواند حق انتفاع خود را به شخص دیگری اجاره دهد؟ 

۱. مفهوم حق انتفاع در صلح عمری

حق انتفاع حقی است که به موجب آن، شخصی (منتفع) می‌تواند از یک مال بهره‌برداری کند، بدون اینکه مالک عین آن باشد. در صلح عمری، مالک عین، حق استفاده از مال را برای مدت مشخص یا تا پایان عمر به منتفع واگذار می‌کند. این حق معمولاً محدود به شخص منتفع است و قابلیت انتقال به دیگران را ندارد.

۲. تفاوت مالکیت منافع و حق انتفاع

بر اساس نظریه‌های حقوقی، به ویژه نظریه دکتر لنگرودی در کتاب «حقوق اموال»، تفاوت‌های اساسی بین مالکیت منافع و حق انتفاع وجود دارد:

- مالکیت منافع: در این حالت، شخص مالک منافع یک مال است و می‌تواند در آن دخل و تصرف کند، مگر اینکه این حق از او سلب شده باشد. به عنوان مثال، مستأجر می‌تواند مورد اجاره را به دیگری واگذار کند، مگر اینکه در قرارداد شرط خلاف وجود داشته باشد.

  - حق انتفاع: در این حالت، شخص (منتفع) تنها اجازه بهره‌برداری از مال را دارد و مالک منافع محسوب نمی‌شود. بنابراین، حق انتفاع قابلیت انتقال یا واگذاری به دیگران را ندارد.

۳. آیا منتفع می‌تواند حق انتفاع را به دیگری اجاره دهد؟

با استنباط از مفاد مواد ۴۳ تا ۴۵ قانون مدنی و نظریه‌های حقوقی، حق انتفاع قابلیت انتقال به دیگران را ندارد. این حق تنها به شخص منتفع تعلق دارد و وی نمی‌تواند آن را به دیگری واگذار کند. بنابراین، اگر منتفع حق انتفاع خود را به شخص دیگری اجاره دهد، این عمل از نظر حقوقی فاقد اعتبار است.

۴. وضعیت حقوقی اجاره حق انتفاع در رویه دادگاه‌ها

اگر منتفع حق انتفاع خود را به دیگری اجاره دهد و این موضوع به دادگاه کشیده شود، دادگاه با استناد به مواد قانونی و نظریه‌های حقوقی، این عمل را فاقد اعتبار تشخیص می‌دهد. در این موارد، دادگاه به جای ابطال عقد (زیرا عقد از ابتدا به طور صحیح منعقد شده است)، موضوع را تحت عنوان فسخ عقد بررسی می‌کند. فسخ عقد نیز تنها در صورتی امکان‌پذیر است که شرایط قانونی آن وجود داشته باشد.

۵. راهکارهای حقوقی برای طرفین قرارداد

- برای مالک عین: اگر مالک متوجه شود که منتفع حق انتفاع را به دیگری واگذار کرده است، می‌تواند با مراجعه به دادگاه، درخواست فسخ قرارداد صلح عمری را مطرح کند.

  - برای منتفع: منتفع باید توجه داشته باشد که حق انتفاع قابلیت انتقال ندارد و هرگونه اقدام در این زمینه ممکن است منجر به فسخ قرارداد و از دست دادن حق انتفاع شود.

نتیجه‌گیری

حق انتفاع در صلح عمری حقی است که تنها به شخص منتفع تعلق دارد و قابلیت انتقال یا واگذاری به دیگران را ندارد. بر اساس قوانین و نظریه‌های حقوقی، اجاره دادن حق انتفاع به دیگری فاقد اعتبار است و در صورت بروز اختلاف، دادگاه این عمل را فسخ می‌کند. بنابراین، توصیه می‌شود:

- منتفع از واگذاری حق انتفاع خود به دیگران خودداری کند.

- مالک عین در صورت مشاهده هرگونه تخلف، از طریق مراجع قانونی اقدام کند.

- طرفین قرارداد پیش از انعقاد صلح عمری، به طور دقیق از حقوق و تعهدات خود آگاه شوند.

با رعایت این نکات، می‌توان از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری کرد و به بهترین شکل از حقوق خود محافظت نمود.

فریده امینی آهی دشتی