مقدمه
از جمله مواردی که سرمایه‌گذاران خارجی در مرحله قبل از انعقاد سرمایه‌گذاری و استقرار سرمایه درخصوص آن، تحقیقات لازم را به عمل می‌آورند، مقررات راجع به مالیات در کشور سرمایه‌پذیر است. مقررات مالیات جوینت‌ونچر بر اساس قانون فوق تعیین می‌شوند، حتی اگر قانون حاکم منتخب طرفین، قانون کشوری غیر از ایران باشد. به عبارت دیگر، قوانین و مقررات مالیاتی از جمله مقررات آمره هستند که بر توافق‌های طرفین حاکمند.
ماده (١) قانون مالیات‌های مستقیم به تعیین اشخاص مشمول مالیات می‌پردازد؛ مطابق بند دوم و چهارم این ماده، هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران یا هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به همه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌کند، مشمول مالیات است. به موجب بند سوم ماده (١) نیز هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران، نسبت به همه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند، مشمول مالیات می‌شود.
در خصوص اشخاص حقیقی یا حقوقی غیرایرانی، طبق بند پنجم ماده (١)، هر شخص غیرایرانی اعم از حقیقی یا حقوقی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند و همچنين نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق و دادن تعلیمات و کمک‌های فنی و یا واگذاری که عوایدی از ایران تحصیل می‌کند، مشمول مالیات خواهد بود.
در جوینت‌ونچرهای قراردادی که در ایران اجرا می‌شوند، معمولا یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی ایرانی با یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی غیرایرانی اقدام به امضای قرارداد کرده و اجرای پروژه‌ای معین را با سرمایه‌گذاری و مدیریت مشترک بر عهده می‌گیرند. از آنجا که این نوع جوینت‌ونچر به تشکیل شرکت مشترک با شخصیت حقوقی مستقل از شرکا منتهی نمی‌شود، مقررات مالیات بر درآمد شرکت‌های تجاری، شامل این نوع مشارکت نمی‌شود و مالیات بر درآمد جوینت‌ونچر قراردادی بر اساس فصل چهارم از باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم تحت عنوان مالیات بر درآمد مشاغل تعیین خواهد شد.
به موجب ماده ۹۳ قانون مالیات‌های مستقیم "درآمدی که شخص حقوقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عنوان دیگر غیر از موارد یادشده در سایر فصل‌های این قانون در ایران تحصیل کند، پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است. درآمد شرکت‌های مدنی اعم از اختیاری و یا قهری نیز تابع مقررات همین فصل می‌باشد. ماده ۹۴ این قانون نیز مقرر می‌دارد: درآمد مشمول مالیات مؤدیان موضوع این فصل عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای آنان که مشمول مالیات فصول دیگر شناخته نشده پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات مربوط طبق مقررات فصل هزینه‌های قابل قبول و استهلاکات. بنابراین، درآمد شرکای جوینت‌ونچرهای قراردادی که با اشتغال به مشاغل یادشده، در ماده ۹۶ و سایر عناوین غیر از موارد یادشده در قانون مالیات‌های مستقیم در ایران کسب شده باشد، پس از کسر معافیت‌های مقرر در همان قانون، مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی وفق نرخ‌های مالیاتی مقرر خواهد بود. تشخیص درآمد صاحبان مشاغل از سه طریق ثبت و نگهداری دفاتر روزنامه، دفتر کل، ثبت فعالیت‌های حرفه‌ای در دفاتر درآمد و هزینه ارائه شده توسط سازمان امور مالیاتی و نگهداری خلاصه وضعیت درآمد و هزینه‌ها وفق ضوابط و نمونه‌های تعیین شده سازمان امور مالیاتی است.
به موجب ماده ۱۰۱ قانون یادشده، درآمد سالانه مشمول مالیات مؤدیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند، تا میزان معافیت ماده ۸۴ این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخ‌های یادشده در ماده ۱۳۱ این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال ۱۳۸۲ به بعد جاری است.
تبصره: در مشارکت‌های مدنی اعم از اختیاری مانند قراردادهای جوینت‌ونچر و قهری، شرکا حداکثر از دو معافیت استفاده خواهند کرد و مبلغ معافیت به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم شده و باقیمانده سهم هر شریک جداگانه مشمول مالیات خواهد بود.
مقررات ناظر بر مالیات در جوینت‌ونچر شرکتی به سبب تشکیل شرکت مشترک و ایجاد شخصیت حقوقی مستقل از شرکا تفاوت عمده‌ای با جوینت‌ونچر قراردادی دارد. مقررات مالیات شرکت مشترک که در ایران تشکیل و تابعیت ایرانی دارد، بر اساس فصل پنجم قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۶۶/۱۲/۳ با اصلاحات بعدی در تاریخ‌های ۱۳۷۱/۱۱/۷ و ۱۳۸۰/۱۲/۲۷ تعیین می‌شود.
در حقوق ایران، "جوینت‌ونچر (Joint Venture) یا سرمایه‌گذاری مشترک، به معنای توافق بین دو یا چند طرف برای اجرای پروژه‌ای مشترک است که می‌تواند در قالب قرارداد، شرکت یا سایر ترتیبات حقوقی ایجاد شود. در نظام مالیاتی ایران، وضعیت مالیاتی جوینت‌ونچر بسته به ساختار حقوقی آن متفاوت خواهد بود که بر همین اساس، در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم:
۱- مالیات بر جوینت‌ونچر قراردادی
اگر جوینت‌ونچر صرفاً به شکل قراردادی (بدون ثبت شرکت) منعقد شده باشد:
• هریک از طرفین به طور مستقل مسوول پرداخت مالیات بر سهم خود از درآمد یا سود حاصل از پروژه خواهند بود.
• مالیات بر درآمد این نوع قراردادهای جوینت‌ونچر معمولاً تحت قوانین عمومی مالیات بر درآمد (طبق قانون مالیات‌های مستقیم ایران) اعمال می‌شود.
• چنانچه درآمد حاصل از جوینت‌ونچر توسط اشخاص حقوقی کسب شود، طبق ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، نرخ مالیات بر درآمد شرکت‌ها (۲۵٪) اعمال می‌شود.
۲- مالیات بر جوینت‌ونچر در قالب شرکت
اگر جوینت‌ونچر به‌صورت یک شرکت ثبت شده باشد (مانند شرکت سهامی یا مسوولیت محدود):
• این شرکت به‌عنوان یک شخص حقوقی مستقل شناخته می‌شود و باید به‌صورت جداگانه اظهارنامه مالیاتی تسلیم کند.
• سود شرکت پس از کسر هزینه‌ها و مالیات بین شرکا تقسیم می‌شود.
• شرکت مشمول پرداخت مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (۲۵٪) است و اگر سود سهام بین اعضاء توزیع شود، توزیع سود نیز ممکن است تحت قوانین مالیاتی خاصی (مانند مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی) قرار گیرد.
۳- مالیات بر صادرات و واردات جوینت‌ونچر
اگر موضوع فعالیت در قراردادهای جوینت‌ونچر شامل صادرات یا واردات باشد:
• درآمدهای حاصل از صادرات مشمول مالیات نیستند، مگر اینکه در قانون موارد خاصی پیش‌بینی شده باشد.
• برای واردات، مالیات بر ارزش‌افزوده (VAT) و تعرفه‌های گمرکی اعمال می‌شود.
۴- تعاملات مالیاتی شرکای خارجی در قراردادهای جوینت‌ونچر
• اگر یکی از طرفین جوینت‌ونچر یک شخص حقیقی یا حقوقی خارجی باشد، ممکن است مالیات تکلیفی (Withholding Tax) بر اساس قراردادهای دوجانبه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف (Double Taxation Treaties) اعمال شود.
• نرخ و شرایط مالیاتی برای اشخاص خارجی ممکن است به توافق‌نامه مالی بین کشورها وابسته باشد.
نتیجه‌گیری
با توجه به موارد یادشده، نظام مالیاتی مترتب بر قراردادهای جوینت‌ونچر در ایران به ساختار و نوع فعالیت آن بستگی دارد. اگر جوینت‌ونچر صرفاً قراردادی باشد، شرکا به‌صورت مستقل مسوول مالیات خود هستند. اما در صورت ثبت شرکت، خود شرکت به‌عنوان شخص حقوقی، مالیات پرداخت می‌کند. برای پروژه‌های بین‌المللی، توافق‌نامه‌های مالیاتی بین کشورها نقش مهمی در تعیین میزان و نحوه پرداخت مالیات دارد.
امیر اسماعیل محمدی
امیر اسماعیل محمدی
11 فروردین 1404