مقدمه

اظهارنامه به عنوان یکی از ابزارهای حقوقی و قانونی در نظام قضائی ایران، نقش بسیار مهمی در تنظیم روابط میان افراد و طرفین مختلف ایفا می‌کند. این ابزار قانونی در مواقعی که طرفین به توافق نمی‌رسند یا مجبور به اجرای حقوق خود از طریق دادگاه هستند، به کار می‌آید. ارسال اظهارنامه می‌تواند در موارد مختلفی از جمله حل اختلافات تجاری، روابط موجر و مستأجر، تأسیسات آپارتمانی، بیمه و حتی تخلفات کیفری به کار رود. در این مقاله، به بررسی موارد الزامی ارسال اظهارنامه طبق قوانین مختلف پرداخته و کاربرد آن را در شرایط مختلف با ذکر مثال‌ها شرح می‌دهیم.

۱) اظهارنامه در آیین دادرسی مدنی و داوری:

طبق مواد ۴۵۹ و ۴۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که طرفین یک معامله توافق به انتخاب داور داشته باشند اما نتوانند یا نخواهند داور را انتخاب کنند، هر یک از طرفین می‌توانند با ارسال اظهارنامه‌ای، طرف مقابل را ملزم به اعلام نظر خود در مورد داور نمایند. برای نمونه، فرض کنید دو نفر در یک قرارداد تجاری متعهد به ارجاع اختلافات خود به داور شده‌اند، اما پس از مدتی هیچ یک از طرفین داور را انتخاب نمی‌کنند. در این صورت، هر یک از طرفین می‌توانند از طریق ارسال اظهارنامه از طرف مقابل درخواست کنند که داور را معرفی کند و در غیر این صورت، داور از سوی دادگاه انتخاب خواهد شد.

۲) اظهارنامه در روابط موجر و مستأجر:

ماده ۱۳ قانون روابط موجر و مستأجر بیان می‌کند که اگر مستأجر پس از انقضای مدت اجاره، ملک را تخلیه کند و موجر از تحویل گرفتن آن خودداری نماید، مستأجر موظف است به وسیله ارسال اظهارنامه از موجر تقاضا کند تا مال مورد اجاره را تحویل بگیرد. 

۴) اظهارنامه در قانون تملک آپارتمان‌ها:

بر اساس قانون تملک آپارتمان‌ها، در صورتی که مالک یا استفاده‌کننده سهم خود از هزینه‌های مشترک آپارتمان را پرداخت نکند، سایر مالکین می‌توانند از طریق ارسال اظهارنامه نسبت به مطالبه این هزینه‌ها اقدام کنند. فرض کنید در یک مجتمع آپارتمانی، یکی از مالکین سهم خود از هزینه‌های مشترک مانند شارژ ساختمان را پرداخت نکرده است. در این صورت، دیگر مالکین می‌توانند با ارسال اظهارنامه از وی درخواست پرداخت بدهی کنند.

۵) اظهارنامه در قانون بیمه:

مطابق ماده ۱۳ قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶، اگر بیمه‌گر تصمیم به فسخ قرارداد بیمه بگیرد، باید این تصمیم را به وسیله ارسال اظهارنامه یا نامه سفارشی به بیمه‌گذار اطلاع دهد. اثر فسخ از ده روز پس از ابلاغ مراتب به بیمه‌گذار آغاز خواهد شد. برای مثال، اگر یک شرکت بیمه تصمیم به فسخ قرارداد بیمه‌ای با مشتری خود بگیرد، باید این تصمیم را به او از طریق اظهارنامه اطلاع دهد.

۶) اظهارنامه در قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر:

طبق ماده یک قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، اگر مالک ملکی از وقوع معامله مال غیر مطلع شود و تا یک ماه پس از اطلاع، اظهارنامه‌ای به انتقال گیرنده ارسال نکند، در صورتی که این معامله به بروز ضرر و زیان منجر شود، می‌تواند معاون جرم شناخته شود. به عنوان مثال، اگر فردی از معامله مال غیر مطلع شود و تا یک ماه بعد از آن هیچ اقدامی نکند، در صورت بروز مشکل، مسوولیت قانونی بر دوش او خواهد بود.

۷) اظهارنامه در مورد مطالبه مال امانی:

ماده ۱۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که سرایدار، خادم یا هر امین دیگری پس از ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک، در رفع تصرف مال امانی اقدام نکند، متصرف عدوانی شناخته می‌شود. برای مثال، اگر فردی مال امانی را از مالک دریافت کرده و پس از اتمام مدت اجاره یا نگهداری، آن را پس ندهد، مالک می‌تواند با ارسال اظهارنامه، مطالبه مال خود را به طور رسمی انجام دهد.

جمع‌بندی:

ارسال اظهارنامه به عنوان یک ابزار قانونی در نظام حقوقی ایران، در موارد مختلف و در راستای حفظ حقوق افراد و حل اختلافات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از داوری گرفته تا روابط تجاری، موجر و مستأجر، بیمه و حتی حقوق کیفری، ارسال اظهارنامه همواره به عنوان یک الزام قانونی مطرح است که موجب تسهیل فرآیند رسیدگی و جلوگیری از بروز مشکلات پیچیده‌تر می‌شود. بنابراین، آگاهی از موارد الزامی ارسال اظهارنامه و استفاده درست از آن می‌تواند به افراد در حفظ و مطالبه حقوق خود کمک شایانی کند.

فریده امینی آهی دشتی