خواب و بیهوشی مستند به ماده ۱۵۳ ق.م.ا اصولاً رافع مسوولیت کیفری است. مگر اینکه فرد بداند در خواب و بیهوشی مرتکب آن جرم خواهد شد و عمداً بخوابد یا خود را بیهوش کند.
دلیل «اصولاً» در جمله اصولاً خواب و بیهوشی رافع مسوولیت کیفری است، استثناء تبصره ماده ۲۹۲ ق.م.ا است که بر ماده ۱۵۳ ق.م.ا وارد است، و بیان می‌کند؛ هرگاه مرتکب آگاه و متوجه باشد، در خواب نوعاً مرتکب همین جنایت یا نظیر آن می‌شود، جنایت عمدی واقع و مسوولیت کیفری نیز برقرار است. البته مسوولیت مدنی در هر صورت وجود دارد.
جنایت در خواب و بیهوشی اصولاً خطای محض است. این اصولاً نیز استثنای عمد و آگاهی تبصره ماده ۲۹۲ ق.م.ا را متذکر می‌شود. قتل در خواب و بیهوشی نه قصاص برای قاتل دارد و نه باعث تعزیر ایشان می‌شود. حتی دیه را نیز عاقله باید پرداخت کند. مگر در جنایت‌های کمتر از موضحه که قاتل دیه میدهد.
مستند به بند الف ماده ۲۹۲ ق.م.ا ضمان عاقله فارغ از سن است. یعنی ضمان عاقله مختص صغیر یا مجنون نیست. مثلاً اگر مادر جوانی که فرزند شیر‌خواره دارد، در خواب روی فرزند بیفتد و باعث فوت وی شود، نوع جنایت خطای محض است و عاقله مادر، ضامن دیه است.
مسئله هیپنوتیزم و موارد مشابه نیز در این مبحث قابل بیان است. اگر هیپنوتیزم شونده به عنوان وسیله جنایت از طرف دیگری استفاده شود، هیپنوتیزم کننده سبب اقوی از مباشر است. اما اگر هیپنوتیزم شونده برای ارتکاب جنایت از دیگری بخواهد او را هیپنوتیزم کند، خود مباشر در جنایت است و قصاص می‌شود و هیپنوتیزم کننده معاون در قتل خواهد بود.
معصومه افراسیابی
معصومه افراسیابی
25 اسفند 1403