مقدمه
برات اسنادی documentary Collection یکی از دیگر روش‌های متداول پرداخت در تجارت بین‌الملل است که به دلیل هزینه نسبتا کم و امنیت و اطمینان نسبی، مورد توجه بسیاری از بازرگانان فعال در تجارت بین‌الملل قرار گرفته است. در این روش، بانک مانند روش اعتبارات اسنادی به عنوان واسطه عمل کرده و تضمین می‌کند که پرداخت در زمان مقرر و مطابق با شرایط توافق شده، انجام می‌شود.
در این مقاله، بناست مفهوم و ماهیت پرداخت وصولی، مراحل انجام و اجرای پرداخت این روش و ریسک‌های آن و مدیریت این ریسک‌ها بررسی شوند.
گفتار اول: مفهوم و تعریف برات اسنادی
برات اسنادی یا پرداخت وصولی، سندی تجاری است که توسط فروشنده (صادر‌کننده) صادر می‌شود و از طرف بانک صادر‌کننده به بانک پرداخت‌کننده (خریدار) تحویل داده می‌شود. این سند شامل دستور پرداخت مبلغ مشخصی در تاریخ معینی به فروشنده است. بانک پرداخت‌کننده موظف است طبق دستور‌العمل‌های مندرج در برات، نسبت به وصول وجه از خریدار و تحویل اسناد کالا به فروشنده اقدام کند.
برات وصولی با توجه به ویژگی‌هایی که دارد برای خرید خدمات مناسب نیست و فقط برای خرید کالا مناسب است. روش کار به این نحو است که موضوع پرداخت به شیوه وصولی در قرارداد مربوط بین طرفین مورد موافقت قرار می‌گیرد. سپس فروشنده کالا‌های موردنظر را تهیه و یا نسبت به ساخت آن اقدام می‌نماید و پس از بسته‌بندی آن‌ها حسب incoterms مورد توافق، نسبت به انعقاد قرارداد حمل و بیمه آن اقدام می‌کند. فروشنده، کالا‌ها را به متصدی حمل و نقل تحویل می‌دهد و بارنامه دریافت می‌کند. سپس فروشنده، اسناد حمل مثل فاکتور فروش، بارنامه، گواهی مبدأ و سایر اسناد مقرر را به همراه یک دستور وصول به بانک خود ارائه و تسلیم می‌کند. در دستور وصول، فروشنده مقرر می‌نماید که تحت شرایطی بانک باید اسناد را در اختیار خریدار قرار دهد. بانک فروشنده، مدارک مزبور را از طریق پست یا باربری به بانکی در کشور خریدار ارسال می‌کند که ممکن است یکی از شعب بانک فروشنده باشد و یا یک بانک مستقل دیگری که با بانک فروشنده در ارتباط است. بانک اخیر به خریدار اطلاع می‌دهد که مدارک و اسناد حمل جهت دریافت آماده است ولی قبل از هر چیز باید شرایط مقرر در دستور وصول تامین گردد. (شیروی، عبد‌الحسین، حقوق تجارت بین‌الملل، ۱۳۸۹، ص ۲۴۳-۴).
برات اسنادی یا وصولی به دو دسته برات دیداری و مدت‌دار تقسیم می‌شوند.
۱. برات وصولی دیداری Document against Payment (DP):
در این نوع برات، بانک خریدار تنها در صورتی اسناد کالا را به خریدار تحویل می‌دهد که وی وجه برات را به طور کامل پرداخت کند.
۲. برات وصولی مدت‌دار Document against Acceptance (DA):
در این نوع برات، بانک خریدار می‌تواند اسناد کالا را به خریدار تحویل دهد و خریدار موظف است در تاریخ مشخص شده در برات، وجه آن را پرداخت کند.
گفتار دوم: مراحل پرداخت برات وصولی اسنادی
به منظور انجام پرداخت با استفاده از برات اسنادی، خریدار و فروشنده چند مرحله از جمله انعقاد قرارداد با یکدیگر را سپری می‌کنند. این مراحل و توضیح مختصری از آن‌ها در ادامه خواهد آمد.
۱. انعقاد قرارداد:
فروشنده و خریدار در خصوص شرایط فروش، از جمله قیمت، مدت زمان اعتبار، نوع برات و سایر شرایط توافق کرده و می‌توانند توافقات خود را به صورت کتبی و قرارداد امضا کنند.
۲. صدور برات:
فروشنده برات را صادر کرده و همراه با اسناد کالا به بانک خود تحویل می‌دهد.
۳. ارسال اسناد به بانک خریدار:
بانک فروشنده، اسناد را به بانک خریدار ارسال می‌کند تا بانک مزبور، اسناد را به خریدار تحویل دهد.
۴. تحویل اسناد به خریدار:
بانک خریدار پس از دریافت اسناد و انجام مراحل لازم، مطابق با نوع برات (دیداری یا مدت‌دار بودن برات)، اسناد را به خریدار تحویل می‌دهد.
۵. پرداخت وجه:
خریدار موظف است طبق شرایط و نوع برات، وجه آن را به بانک پرداخت کند.
گفتار سوم: ریسک‌های روش پرداخت برات اسنادی
برات اسنادی به عنوان یکی از روش‌های پرداخت وجه در تجارت بین‌الملل است که علاوه بر داشتن مزایای خاص خود مثل هر روش پرداخت دیگری، دارای ریسک‌هایی نیز است. شناسایی و آگاهی از این ریسک‌ها، به بازرگانان کمک می‌کند تا تصمیم آگاهانه‌تری برای انتخاب روش پرداخت اتخاذ کنند.
این ریسک‌ها، برای درک بهتر مطلب، به صورت جداگانه برای فروشنده و خریدار بررسی می‌شوند.
اول: ریسک‌های فروشنده:
۱- عدم پرداخت:
شاید اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین ریسک برای فروشنده این باشد که خریدار از پرداخت برات خودداری کند. این عدم پرداخت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله مشکلات مالی خریدار، اختلافات تجاری یا حتی کلاه‌برداری رخ دهد.
۲- تأخیر در پرداخت:
بر خلاف بند ۱، حتی اگر خریدار قصد پرداخت داشته باشد، ممکن است به دلایل مختلفی مانند مشکلات بانکی یا بروکراسی اداری، پرداخت برات با تأخیر صورت گیرد. این تأخیر در پرداخت ممکن است باعث اختلال در جریان نقدینگی فروشنده شود.
۳- ریسک‌های ناشی از اسناد:
اگر اسناد حمل کالا به درستی تنظیم نشده باشند یا حاوی اطلاعات نادرستی باشند، ممکن است بانک خریدار از پذیرش برات خودداری کند.
۴- ریسک‌های ناشی از حمل و نقل:
در طول حمل و نقل کالا، ممکن است خساراتی به کالا وارد گردد که منجر به اختلاف بین خریدار و فروشنده شود.
دوم: ریسک‌های خریدار:
۱- ریسک عدم دریافت کالا:
اگر فروشنده پس از دریافت وجه برات، کالا را ارسال نکند یا کالای ارسال شده با مشخصات توافق شده میان طرفین مطابقت نداشته باشد، خریدار متحمل خسارت خواهد شد.
۲ـ ریسک‌های ناشی از اسناد حمل:
اگر اسناد حمل کالا به درستی تنظیم نشده باشند یا حاوی اطلاعات نادرستی باشند، ممکن است خریدار نتواند کالا را ترخیص کند.
گفتار چهارم کنترل ریسک‌های پرداخت برات اسنادی
علاوه بر شناسایی ریسک‌های پرداخت برات اسنادی، آگاهی نسبت به روش‌هایی که در کاهش این ریسک‌ها موثر هستند، در پیش‌گیری و کنترل آن‌ها می‌تواند موثر واقع شود. به عنوان نمونه، اعتبار طرف مقابل، شرایط تجاری مانند نوع کالا، مقدار کالا، مدت زمان اعتبار برات و روش حمل و نقل، انتخاب بانک‌های عامل، بررسی دقیق اعتبار طرف مقابل قبل از انعقاد قرارداد، تدوین قرارداد دقیق با ذکر همه جزئیات معامله از جمله مشخصات کالا، شرایط پرداخت، مسوولیت هر یک از طرفین و شرایط حل اختلاف، استفاده از ضمانت‌نامه بانکی برای تضمین پرداخت و بیمه کردن کالا در برابر ورود خسارت‌های احتمالی در طول حمل و نقل از راهکار‌هایی هستند که می‌توانند مورد توجه قرار بگیرند تا این ریسک‌ها کم‌تر شوند.
نتیجه‌گیری:
برات اسنادی یا وصولی به عنوان یک ابزار کارآمد و امن برای انجام معاملات بین‌المللی محسوب می‌شود که مورد توجه و استفاده بازرگانان قرار می‌گیرد. این روش، دارای امتیازات و مزایایی است که بر مفید بودن آن در تجارت بین‌الملل می‌افزاید. اما در مقابل، استفاده از آن بدون در نظر گرفتن ریسک‌های همراه آن می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. با آگاهی از این ریسک‌ها و اتخاذ تدابیر مناسب، می‌توان از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کرد.
مهناز حسین‌پور
مهناز حسین‌پور
03 اسفند 1403