فورس ماژور (قوه قاهره) به حوادثی اطلاق می‌شود که خارج از کنترل طرفین قرارداد بوده و به‌گونه‌ای است که اجرای تعهدات قراردادی را غیرممکن یا دشوار می‌کند. در حقوق ایران، شرط فورس ماژور به عنوان یکی از ابزارهای پیشگیری از اختلافات قراردادی تلقی می‌شود و از لحاظ قانونی به حوادثی نظیر زلزله، سیل، جنگ، تحریم‌ها یا دیگر وقایع غیرقابل پیش‌بینی اشاره دارد که باعث عدم امکان اجرای تعهدات می‌شوند.
طبق ماده ۲۲۷ و ۲۲۹ قانون مدنی، اگر حادثه‌ای غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل اجتناب رخ دهد که به واسطه آن اجرای تعهدات به طور موقت یا دائم غیرممکن شود، فرد متعهد از مسوولیت پرداخت خسارت معاف خواهد بود. با این حال، این معافیت تنها در صورتی قابل اجراست که حادثه مربوطه واقعاً خارج از اراده و کنترل متعهد باشد و او هیچ‌گونه تقصیر یا اهمالی در وقوع آن نداشته باشد.
نکات کلیدی در درج شرط فورس ماژور در قراردادها عبارتند از:
۱. تعریف دقیق فورس ماژور: بهتر است در قرارداد به‌وضوح حوادثی که به عنوان فورس ماژور تلقی می‌شوند، تعیین شود تا از سوءتفاهم‌ها جلوگیری شود.
۲. تعلیق یا فسخ قرارداد: باید مشخص شود که در صورت وقوع فورس ماژور، آیا قرارداد به‌صورت موقت تعلیق می‌شود یا طرفین حق فسخ آن را خواهند داشت.
۳. مدت زمان تعلیق: اگر فورس ماژور موقتی است، باید مدت زمانی که قرارداد تعلیق می‌شود نیز ذکر شود و در نهایت چه اتفاقی می‌افتد.
در حقوق ایران، فورس ماژور نه تنها برای حفظ حقوق طرفین قرارداد اهمیت دارد، بلکه به‌عنوان راهکاری جهت جلوگیری از تحمیل مسوولیت‌های غیرمنصفانه به متعهد به‌کار می‌رود.
سمیه شهبازی دستجرده
16 بهمن 1403