مقدمه
روش پرداخت حساب باز open account یکی از متداول‌ترین روش‌های پرداخت در تجارت بین‌الملل است که در آن، فروشنده ابتدا کالا را برای خریدار ارسال می‌کند و خریدار متعهد می‌شود که مبلغ کالا را در تاریخ مشخصی پرداخت کند. در واقع، در این روش، فروشنده به خریدار، اعتباری جهت پرداخت می‌دهد. به بیانی دیگر، پرداخت در این روش، به زمانی در آینده موکول می‌شود. این روش در کشور‌هایی نظیر ایران کاربرد مناسبی دارد. به عنوان مثال، در ایران، شرکت‌های صادراتی گاهی به دلیل محدودیت‌های بانکی به این روش متوسل می‌شوند تا بتوانند کالا‌های خود را به بازار‌های بین‌المللی صادر کنند.
در این مقاله، اهمیت، مزایا و معایب حساب باز، اجزای مختلف و اصلی آن، ریسک‌های آن و مدیریت این ریسک‌ها، به اختصار، بررسی و توضیح داده می‌شوند.
گفتار اول: اهمیت استفاده از روش حساب باز
روش پرداخت حساب باز از آن جهت که به خریدار زمان کافی برای فروش یا ارزیابی کیفیت کالا را می‌دهد و این امر به ویژه برای وارد‌کنندگان در کشور‌های پر‌مخاطره مفید است؛ این روش، روشی مفید و کارآمد برای پرداخت وجه به نظر می‌رسد. همچنین، افزایش فرصت فروش در بازار‌های جدید برای فروشندگان با استفاده از این روش، ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، شرکت‌های فرش ایرانی به دلیل محدودیت‌های بانکی و هزینه‌های مربوطه، از حساب باز برای توسعه بازار‌های خارجی استفاده می‌کنند.
علاوه بر توضیحات فوق، ساده و مستقیم بودن فرآیند پرداخت حساب باز، راحتی و سهولت توافق بین خریدار و فروشنده در این روش، افزایش حجم معاملات میان طرفین به دلیل وجود اعتماد میان طرفین، تداوم و تقویت روابط تجاری بین طرفین یک قرارداد و کاهش هزینه‌های بانکی روش حساب باز در مقایسه با روشی مثل اعتبارات اسنادی، از دیگر دلایلی هستند که نشان‌دهنده اهمیت روش پرداخت حساب باز در میان تجار است.
گفتار دوم: معایب استفاده از حساب باز
علاوه بر مزایا و دلایلی که در گفتار قبل در خصوص استفاده از روش پرداخت حساب باز بیان شد، باید گفت به کار‌گیری این روش، معایبی نیز دارد. بنا‌بر‌این، بازرگانانی که قصد استفاده از این روش را دارند، باید به آن‌ها توجه داشته باشند. در این روش، بیشترین ریسک برای فروشنده وجود دارد. زیرا ممکن است خریدار به تعهد پرداخت خود عمل نکند یا تاخیر در پرداخت داشته باشد که این امر می‌تواند بر جریان مالی فعالیت تجاری تأثیر منفی بگذارد. ضمن اینکه، این روش تنها در صورتی قابل اجرا است که بین خریدار و فروشنده اعتماد بالایی وجود داشته باشد. این روش، معمولاً برای فروشندگان و مشتریانی که سابقه همکاری طولانی مدت در کار و قابل اعتمادی با یکدیگر دارند، مناسب است. همچنین، این روش معمولاً برای معاملات کوچک و میان شرکت‌های بازرگانی که سابقه همکاری طولانی مدت دارند، مناسب‌تر است. به عبارتی دیگر، به نظر می‌رسد، برای انجام معاملات بزرگ، استفاده از این روش، با محدودیت روبه‌رو باشد.
گفتار سوم: اجزای اصلی روش حساب باز
این روش پرداخت، با توافق خریدار و فروشنده و تعیین تعهداتشان شکل می‌گیرد. اما، علاوه بر خریدار و فروشنده، اجزای مختلف در فرآیند این نوع پرداخت وجود دارند که در ادامه به بیان و معرفی آن‌ها پرداخته می‌شود.
فروشنده یا صادر‌کننده Exporter:
طرفی که کالا را تولید یا تهیه کرده و آن را به خریدار ارسال می‌کند.
خریدار Importer:
طرفی که کالای مورد نظر را سفارش داده و متعهد به پرداخت وجه آن است.
کالا یا خدمات good or services:
محصول یا خدماتی که موضوع معامله قرار می‌گیرد.
طول مدت پرداخت duration of payment:
مدت زمان مشخصی که خریدار برای پرداخت وجه در نظر می‌گیرد. این مدت زمان می‌تواند چند روز، چند هفته یا حتی چند ماه باشد.
سند حمل invoice:
مدرکی که نشان می‌دهد کالا از مبدأ به مقصد ارسال شده است. مانند بارنامه، قبض حمل هوایی و ... .
سند تجاری trade barrier:
مدرکی که نشان‌دهنده مالکیت کالا و انتقال آن از فروشنده به خریدار است. مانند فاکتور، صورت‌حساب و ...
گفتار چهارم: ریسک‌های استفاده از روش حساب باز
مانند هر روش دیگری، روش پرداخت حساب باز نیز، با ریسک‌هایی در مسیر و فرآیند خود مواجه است که شناخت این ریسک‌ها، به مدیریت بهتر این امر توسط هر یک از خریدار و فروشنده منجر می‌شود و موثر و کمک‌کننده است.
۱- عدم پرداخت خریدار:
دلایل مختلفی مانند مشکلات مالی خریدار، اختلافات تجاری، قوانین و مقررات پیچیده یا حتی تقلب می‌تواند منجر به عدم پرداخت شود. در نتیجه با این عدم پرداخت وجه توسط خریدار، فروشنده نه تنها کالای خود را از دست می‌دهد، بلکه هزینه‌های تولید، حمل و نقل و سایر هزینه‌های مرتبط با معامله را نیز متحمل می‌شود.
۲- تاخیر در پرداخت:
عوامل مختلفی مانند مشکلات مالی خریدار، مسائل بانکی یا اختلافات در تفسیر قرارداد می‌تواند باعث تاخیر در پرداخت شود. بنا‌بر‌این، تاخیر در پرداخت، جریان نقدینگی فروشنده را مختل کرده و می‌تواند به مشکلات مالی جدی منجر شود.
۳- اختلافات تجاری:
اختلاف در کیفیت کالا، کمیت، زمان تحویل یا سایر شرایط قرارداد می‌تواند منجر به اختلافات تجاری شود و این اختلافات تجاری می‌تواند به طولانی شدن روند وصول مطالبات و افزایش هزینه‌های حقوقی منجر شود.
۴- تغییرات در نرخ ارز:
در معاملات بین‌المللی، تغییرات نرخ ارز می‌تواند به طور قابل توجهی بر ارزش مطالبات فروشنده تاثیر بگذارد. در نتیجه، اگر ارز محلی خریدار نسبت به ارز فروشنده تضعیف شود، ارزش مطالبات فروشنده کاهش یافته و سودآوری معامله کاهش می‌یابد.
۵- ریسک‌های سیاسی:
تحریم‌ها، جنگ‌ها و سایر رویداد‌های سیاسی می‌تواند بر توانایی خریدار برای پرداخت تاثیر بگذارد. به این ترتیب که، فروشنده ممکن است نتواند مطالبات خود را وصول کند.
گفتار پنجم: مدیریت ریسک‌های روش حساب باز
پس از ذکر و معرفی ریسک‌های حساب باز، بیان راه‌های مدیریت این ریسک‌ها نیز برای متقاضیان و مخاطبان استفاده از این روش پرداخت، خالی از فایده نخواهد بود.
بررسی دقیق اعتبار خریدار به بیانی ساده‌تر، اعتبار‌سنجی مالی و تجاری خریدار پیش از انجام معامله، تعیین شرایط پرداخت مناسب مثل استفاده از ضمانت‌نامه‌های بانکی و پرداخت اقساطی، بستن یک قرارداد جامع که در بر‌گیرنده همه جزئیات قرارداد باشد، استفاده از خدمات شرکت‌های بیمه اعتباری در زمان مواجهه با عدم پرداخت از سوی خریدار به منظور دریافت خسارت و تنوع‌بخشی به مشتریان به منظور جلوگیری از تمرکز ریسک، از راه‌هایی هستند که به مدیریت ریسک‌ها و کاهش آن‌ها کمک می‌کنند.
نتیجه‌گیری:
پرداخت حساب باز به عنوان یکی از رایج‌ترین روش‌های پرداخت، یک روش پرداخت مفید، پر‌کاربرد و موثر در تجارت بین‌الملل است. اما استفاده از آن نیاز به دقت و بررسی‌های لازم دارد. چراکه، این روش پرداخت، در عین حال که یک روش ساده و انعطاف‌پذیر است، اما، ریسک بالایی برای فروشنده دارد. بنا‌بر‌این، قبل از استفاده از این روش باید تمامی جوانب آن را به دقت بررسی کرده و با توجه به مزایا و معایب آن، شرایط خاص هر معامله و میزان تحمل ریسک فروشنده، تصمیم مناسب، برای انتخاب آن، اتخاذ شود.
مهناز حسین‌پور
14 بهمن 1403