اصل نسبی بودن قراردادها به این معناست که تنها طرفین قرارداد، حقوق و تعهداتی در قبال یکدیگر دارند و آثار قرارداد به شخص ثالث تسری نمی‌یابد. با این حال، تعهد به نفع ثالث به عنوان یکی از استثنائات این اصل، امکان ایجاد تعهداتی به نفع شخص ثالث را فراهم می‌کند. این نهاد حقوقی، با وجود پیچیدگی‌های فراوان، در شرایط خاص به ویژه در قراردادهایی که طرفین به طور مستقیم به نفع فرد ثالث تعهد می‌دهند، کاربرد دارد.

ماهیت حقوقی تعهد به نفع ثالث

تعهد به نفع ثالث دارای ماهیت دوگانه است. از یک‌سو، این تعهد ناشی از قرارداد بین دو طرف (متعهد و متعهدله) است و از سوی دیگر، آثار آن مستقیماً متوجه شخص ثالثی می‌شود که در انعقاد قرارداد نقشی ندارد. این تضاد ماهوی، چالش‌هایی را در خصوص حقوق و تکالیف طرفین و تأثیرات این تعهد ایجاد کرده است.

 انواع تعهد به نفع ثالث

تعهد به نفع ثالث به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

۱ـ تعهد اصلی به نفع ثالث: در این نوع، تعهد به نفع شخص ثالث، یکی از عوضین یا موضوعات قرارداد است. به‌عنوان مثال، در فروش کالای الف به ب، به شرط پرداخت مبلغی به ج، ج به‌عنوان شخص ثالث از این تعهد بهره‌مند می‌شود.

۲ـ تعهد فرعی به نفع ثالث: در این نوع، تعهد به نفع ثالث به‌عنوان شرط ضمنی در قرارداد درج می‌شود. مثلاً در قرارداد فروش کالا به ب، به شرط هدیه دادن خانه‌ای به ج، ج تنها به‌عنوان شخص ثالث منتفع از این شرط خواهد بود.

حقوق و تکالیف طرفین

در تعهد به نفع ثالث، سه طرف اصلی وجود دارند:

ـ متعهد: کسی که به انجام تعهد به نفع ثالث متعهد است.

ـ متعهدله: کسی که قرارداد را با متعهد بسته و تعهد به نفع شخص ثالث انجام می‌شود.

ـ ثالث: شخصی که از آثار تعهد منتفع می‌شود و در عقد نقشی ندارد.

حقوق و تکالیف هر یک از این افراد بسته به نوع تعهد و شرایط قرارداد متفاوت است. در تعهد به نفع ثالث، شخص ثالث می‌تواند از حقوق خود دفاع کند و در صورت عدم انجام تعهد، علیه متعهد اقامه دعوی نماید.

آثار رد تعهد توسط ثالث

آثار رد تعهد توسط ثالث به نوع تعهد بستگی دارد:

ـ در تعهد اصلی: اگر شخص ثالث از تعهد به نفع خود امتناع کند، معمولاً قرارداد اصلی نیز فسخ خواهد شد، مگر اینکه در قرارداد شرایط خاصی پیش‌بینی شده باشد.

ـ در تعهد فرعی: رد تعهد توسط ثالث به‌طور معمول موجب فسخ قرارداد اصلی نمی‌شود، مگر اینکه این رد به‌عنوان شرط اساسی در نظر گرفته شود.

 مسائل حقوقی مختلف

در تعهد به نفع ثالث، مسائل مختلفی وجود دارد که نیازمند توجه ویژه است:

ـ تعیین شخصیت ثالث: ممکن است شناسایی و تعیین شخص ثالث با مشکلاتی همراه باشد.

ـ تغییر شرایط ثالث: تغییر شرایط یا وضعیت ثالث ممکن است تأثیراتی بر تعهد به نفع او بگذارد که در قرارداد پیش‌بینی نشده است.

ـ مسوولیت متعهد در صورت عدم انجام تعهد: اگر متعهد از انجام تعهد به نفع ثالث خودداری کند، مسوولیت‌های حقوقی زیادی متوجه او خواهد بود و شخص ثالث حق پیگیری قانونی دارد.

زهرا اکبری پویانی