هاردشیب (Hardship) در قراردادها
به شرایطی اطلاق میشود که اگرچه تعهدات قراردادی قابل اجرا هستند، اما وقوع رویدادهایی خارج از کنترل طرفین مانند تغییرات اقتصادی شدید، جنگ، تحریمهای بینالمللی یا تغییرات ناگهانی در قانون، اجرای تعهدات را برای یکی از طرفین به طور غیرقابل تحملی سنگین و دشوار میسازد. در چنین شرایطی، طرف متأثر از Hardship میتواند درخواست تعدیل قرارداد یا مذاکره مجدد برای تغییر شرایط آن را مطرح کند.
در حقوق ایران، اگرچه بهطور مستقیم به نهاد Hardship اشاره نشده، اما اصولی نظیر اصل انصاف و قاعده لاضرر میتوانند مبنای حقوقی برای تغییر یا تعدیل قرارداد بهدلیل وقوع Hardship باشند. این اصول بهویژه در مواردی که اجرای تعهدات قراردادی باعث زیان غیرقابل جبران به یکی از طرفین شود، میتوانند مورد استناد قرار گیرند. همچنین، ماده ۲۲۷ قانون مدنی ایران که به موضوع فورس ماژور میپردازد، تا حدی به مفاهیم نزدیک به Hardship اشاره دارد، اما باید توجه داشت که Hardship از لحاظ حقوقی با فورس ماژور متفاوت است.
در قراردادها Aggravated Hardship یا سختی تشدیدشده زمانی مطرح میشود که شرایط ناشی از هاردشیب به حدی برسد که اجرای تعهدات برای طرف متأثر، غیرممکن یا بهشدت غیرمنصفانه شود. این مفهوم به وضعیتهای بحرانی و نادر اشاره دارد که فراتر از Hardship معمولی هستند و قرارداد را به مرحلهای از عدم تعادل میکشاند. در چنین شرایطی، طرفین ممکن است درخواست فسخ قرارداد یا تغییر اساسی در شرایط قرارداد را مطرح کنند.
در حقوق ایران، Aggravated Hardship بهطور خاص تصریح نشده است، اما از اصل عدالت و اصل آزادی اراده طرفین میتوان به عنوان مبانی قانونی برای درخواست فسخ یا تعدیل قرارداد استفاده کرد. دادگاهها ممکن است با توجه به شرایط خاص هر پرونده، اجرای تعهدات را بررسی کرده و در صورت اثبات شرایط غیرمنصفانه یا غیرقابلتحمل، اقدام به تعدیل یا حتی فسخ قرارداد کنند.
در حقوق ایران، نهاد Hardship و Aggravated Hardship بهطور مستقیم تعریف نشدهاند، اما با استناد به اصول کلی حقوقی نظیر انصاف و لاضرر، امکان تعدیل قرارداد یا حتی فسخ آن در شرایط بحرانی و دشوار وجود دارد. طرفین قرارداد میتوانند با درج شروط تعدیل یا مذاکره مجدد در قرارداد، از پیشگیری از مشکلات ناشی از Hardship اطمینان حاصل کنند.
سمیه شهبازی دستجرده