خسارت عدم انجام تعهد یا خسارت تأخیر در انجام تعهد؟!

مقدمه

در روابط قراردادی، یکی از مسائل مهمی که طرفین با آن مواجه می‌شوند، تعیین تکلیف در صورت عدم انجام تعهد یا تأخیر در انجام آن توسط یکی از طرفین است. در چنین مواردی، قانونگذار و رویه قضایی، ابزارهای حقوقی مختلفی را برای جبران خسارت وارد شده به طرف مقابل پیش‌بینی کرده‌اند. یکی از این ابزارها، مطالبه خسارت است که به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: خسارت عدم انجام تعهد و خسارت تأخیر در انجام تعهد.

تفاوت خسارت عدم انجام تعهد و خسارت تأخیر در انجام تعهد

برای درک بهتر این دو نوع خسارت، لازم است به تفاوت ماهوی آن‌ها توجه کنیم.

خسارت عدم انجام تعهد: این نوع خسارت زمانی قابل مطالبه است که متعهد به طور کلی از انجام تعهد خود امتناع ورزد یا به نحوی عمل کند که انجام تعهد دیگر ممکن نباشد. در این حالت، متعهدله می‌تواند علاوه بر الزام متعهد به انجام تعهد، خسارتی را که به دلیل عدم انجام تعهد متحمل شده است نیز مطالبه کند.

خسارت تأخیر در انجام تعهد: در این حالت، متعهد تعهد خود را انجام می‌دهد، اما با تأخیر. در این صورت، متعهدله می‌تواند خسارتی را که به دلیل تأخیر در انجام تعهد متحمل شده است، مطالبه کند.

اهمیت تعیین ماهیت تعهد

برای تعیین اینکه کدام نوع خسارت قابل مطالبه است، باید ماهیت تعهد مورد نظر را مشخص کرد. به عبارت دیگر، باید مشخص شود که آیا انجام تعهد در موعد مقرر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است یا خیر. در این خصوص، دو حالت قابل تصور است:

وحدت مطلوب: در این حالت، انجام تعهد صرفاً در موعد مقرر مطلوبیت دارد و انجام آن در هر زمان دیگری، فاقد ارزش است. به عنوان مثال، تهیه شام عروسی در ساعت مقرر شده، از این دست تعهدات است. در این حالت، در صورت تأخیر یا عدم انجام تعهد در موعد مقرر، متعهدله می‌تواند خسارت عدم انجام تعهد را مطالبه کند.

تعدد مطلوب: در این حالت، انجام تعهد در موعد مقرر مطلوبیت دارد، اما انجام آن در سایر اوقات نیز می‌تواند مطلوبیت‌هایی داشته باشد. به عنوان مثال، تحویل یک مرسوله به مقصد خاص، از این دست تعهدات است. در این حالت، متعهدله می‌تواند هم انجام اصل تعهد و هم خسارت تأخیر در انجام تعهد را مطالبه کند.

نتیجه‌گیری

در نتیجه می‌توان گفت که انتخاب بین خسارت عدم انجام تعهد و خسارت تأخیر در انجام تعهد، به ماهیت تعهد مورد نظر بستگی دارد. اگر تعهد از نوع وحدت مطلوب باشد، خسارت عدم انجام تعهد قابل مطالبه است و اگر تعهد از نوع تعدد مطلوب باشد، متعهدله می‌تواند بسته به شرایط، هر دو نوع خسارت را مطالبه کند. هنگام طرح دعوا باید حداقل بدانیم تعهد مندرج در قرارداد از نوع (وحدت مطلوب) است یا (تعدد مطلوب) تا دعوا با قرار رد مواجه نگردد. اگر تعهد وحدت مطلوب است دیگر امکان الزام به اجرا و اخذ خسارت تاخیر ممکن نیست و اگر تعهد تعدد مطلوب است امکان الزام به اجرای تعهد و هم اخذ خسارت تاخیر وجود دارد.

نویسنده: فریده امینی آهی‌دشتی