مقدمه
در دنیای پر‌شتاب امروز، تبادل دانش و فناوری به مثابه شریان حیاتی نوآوری و پیشرفت عمل می‌کند. در این میان، قراردادهای لیسانس نقشی محوری در تسهیل این تبادل ایفا می‌کنند و بستری مناسب برای بهره‌مندی متقابل از دارایی‌های فکری فراهم می‌آورند. قراردادهای لیسانس یکی از ابزارهای مهم در انتقال فناوری، دانش فنی و حقوق مالکیت فکری میان شرکت‌ها، مؤسسات و افراد هستند. این قراردادها به صاحبان حقوق مالکیت فکری اجازه می‌دهند تا با حفظ مالکیت حقوق خود، از طریق اعطای حق استفاده از این حقوق به دیگران، درآمد کسب کنند. در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف قراردادهای لیسانس پرداخته و نکات کلیدی مرتبط با این نوع قراردادها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. همچنین به مزایای این قراردادها و مهمترین ریسک‌های احتمالی در مسیر انعقاد و اجرای این قراردادها اشاره خواهیم نمود.
گفتار اول: تعریف و انواع قراردادهای لیسانس
بند اول: تعریف:
قرارداد لیسانس، قراردادی است که بر اساس آن، صاحب یک حق مالکیت فکری (لیسانس‌دهنده) اجازه می‌دهد تا فرد یا سازمان دیگری (لیسانس‌گیرنده) از این حق در محدوده‌ای خاص و تحت شرایط معین استفاده کند. این حقوق می‌تواند شامل پتنت‌ها، علائم تجاری، حق نسخه‌برداری و اسرار تجاری باشد.
بند دوم: انواع قراردادهای لیسانس
قراردادهای لیسانس به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در اینجا به یکی از دسته‌بندی‌های این قراردادها می‌پردازیم:
۱. لیسانس انحصاری: در این نوع از قرارداد، لیسانس‌گیرنده تنها فرد یا سازمانی است که حق استفاده از حقوق مالکیت فکری را دارد و حتی لیسانس‌دهنده نیز نمی‌تواند از این حق استفاده کند.
۲. لیسانس غیر انحصاری: در این نوع، لیسانس‌دهنده می‌تواند حقوق مالکیت فکری را به چندین لیسانس‌گیرنده اعطا کند و خود نیز از این حقوق استفاده کند.
۳. لیسانس نیمه‌انحصاری: در این نوع، لیسانس‌گیرنده حق استفاده انحصاری در یک منطقه جغرافیایی خاص یا برای یک کاربرد خاص را دارد. اما لیسانس‌دهنده می‌تواند در سایر مناطق یا برای کاربردهای دیگر از حقوق مالکیت فکری خود استفاده کند یا آن را به دیگران واگذار نماید.
گفتار دوم: عناصر اساسی قرارداد لیسانس
برای اینکه یک قرارداد لیسانس معتبر و قابل اجرا باشد، باید شامل عناصر اساسی زیر باشد:
۱. تعریف دقیق موضوع لیسانس: باید مشخص شود که چه حقوقی (مثلاً پتنت، علامت تجاری، طرح صنعتی، حق تألیف یا حق نسخه‌برداری) و به چه میزان به لیسانس‌گیرنده اعطا می‌شود.
۲. مدت زمان قرارداد: باید مدت زمان اعتبار قرارداد مشخص شود. این مدت می‌تواند محدود یا نا‌محدود باشد.
۳. محدوده جغرافیایی: باید مشخص شود که لیسانس‌گیرنده در کدام مناطق جغرافیایی حق استفاده از حقوق مالکیت فکری را دارد.
۴. حق استفاده: باید شرایط و محدودیت‌های استفاده از حقوق مالکیت فکری توسط لیسانس‌گیرنده تعیین شود.
۵. پرداخت‌ها و رویالتی‌ها: باید میزان و نحوه پرداخت حق امتیاز (رویالتی) و سایر مبالغ توافق شده بین طرفین مشخص شود.
۶. شرایط فسخ قرارداد: باید شرایط و نحوه فسخ و خاتمه قرارداد توسط هر یک از طرفین تعیین شود. همچنین باید ضمانت اجرای نقض یا تأخیر در اجرای تعهدات هریک از طرفین به‌طور دقیق مشخص گردد.
گفتار سوم: حقوق و تعهدات طرفین در قراردادهای لیسانس
حقوق و تعهدات طرفین در قراردادهای لیسانس، با توجه به نوع قرارداد و توافقات طرفین، می‌تواند متنوع باشد. با این حال، به‌طور کلی می‌توان این حقوق و تعهدات را به دو دسته اصلی تقسیم کرد.:
بند اول: حقوق و تعهدات لیسانس‌دهنده
لیسانس‌دهنده در قراردادهای لیسانس دارای حقوق و تعهدات خاصی است که باید به آنها پایبند باشد:
۱. حق دریافت رویالتی: لیسانس‌دهنده حق دریافت رویالتی و سایر پرداخت‌های توافق شده را دارد.
۲. تعهد به ارائه مجوز بهره‌برداری از دارایی فکری: این تعهد هسته اصلی هر قرارداد لیسانس را تشکیل می‌دهد. لیسانس‌دهنده باید مجوز بهره‌برداری از دارایی فکری را به لیسانس‌گیرنده داده و پیش‌نیاز‌های قانونی اعطای این مجوز را فراهم آورد. در این مجوز نوع، دامنه و نحوه بهره‌برداری و محدودیت‌های استفاده به‌طور کامل تعیین می‌گردد.
۳. تعهد به ارائه اطلاعات لازم: لیسانس‌دهنده باید تمامی اطلاعات و مستندات لازم برای استفاده از حقوق مالکیت فکری را در اختیار لیسانس‌گیرنده قرار دهد.
۴. تعهد به حمایت از حقوق مالکیت فکری: لیسانس‌دهنده باید اقدامات لازم برای حمایت از حقوق مالکیت فکری خود و جلوگیری از نقض آنها توسط اشخاص ثالث را انجام دهد.
بند دوم: حقوق و تعهدات لیسانس‌گیرنده
لیسانس‌گیرنده نیز در قراردادهای لیسانس دارای حقوق و تعهدات معینی است:
۱. حق استفاده از حقوق مالکیت فکری: لیسانس‌گیرنده حق استفاده از حقوق مالکیت فکری در محدوده تعیین شده در قرارداد را دارد.
۲. ۲. تعهد به پرداخت رویالتی: لیسانس‌گیرنده موظف است رویالتی و سایر پرداخت‌های توافق شده را به موقع پرداخت نماید.
۳. تعهد به رعایت محدودیت‌ها و شرایط استفاده: لیسانس‌گیرنده باید تمامی شرایط و محدودیت‌های تعیین شده در قرارداد را رعایت کند و از سوء استفاده از حقوق مالکیت فکری خودداری کند.
۴. تعهد به حفظ و نگهداری از دارایی فکری: لیسانس‌گیرنده موظف است که از دارایی فکری در برابر نقض و سوء استفاده توسط اشخاص ثالث محافظت کند. همچنین وی متعهد است که تمام اطلاعات مربوط به موضوع لیسانس را که از لیسانس‌دهنده دریافت می‌نماید، محرمانه نگه دارد. این موارد شامل اطلاعات فنی، اسرار تجاری، حق اختراع، طرح‌ها و هر نوع اطلاعات اختصاصی دیگر می‌شود.
گفتار چهارم: مزایای استفاده از قراردادهای لیسانس
در اینجا برخی از مزایای این قراردادها مورد اشاره قرار می‌گیرد:
۱. کنترل مالکیت معنوی: مجوز‌دهنده می‌تواند با استفاده از قرارداد لیسانس، شرایط استفاده از مالکیت معنوی خود را تعیین کند و از سوء استفاده از آن جلوگیری کند.
۲. کسب درآمد: مجوز‌دهنده می‌تواند با اعطای لیسانس به دیگران از مالکیت معنوی خود درآمد کسب نماید.
۳. افزایش دسترسی به بازار: لیسانس‌دهنده می‌تواند با اعطای لیسانس به دیگران، دسترسی به بازار برای محصولات یا خدمات خود را افزایش دهد و محصولات خود را به متقاضیان دریافت چنین محصول یا خدماتی، معرفی و عرضه نماید.
۴. تسهیل نوآوری: اعطای لیسانس می‌تواند به تسهیل نوآوری و همکاری بین شرکت‌ها و افراد مختلف کمک کند.
گفتار پنجم: مهمترین ریسک‌ها در قراردادهای لیسانس
در قراردادهای لیسانس احتمال بروز ریسک‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانند تأثیر گسترده‌ای بر منافع طرفین قرارداد داشته باشند. مهم است که طرفین قبل از انعقاد قرارداد لیسانس، این ریسک‌ها را به دقت بررسی کرده و تدابیری را برای کاهش آنها اتخاذ نمایند. مانند استفاده از بند‌های حمایتی برای طرفین در قرارداد، انتخاب پوشش‌های بیمه‌ای مناسب و توافقات محرمانگی کامل. برخی از مهمترین این ریسک‌ها عبارتند از:
۱. ریسک مالکیت معنوی: احتمال نقض حقوق مالکیت معنوی توسط شخص ثالث یا ناکافی بودن حفاظت از مالکیت معنوی توسط صاحب لیسانس.
۲. ریسک مالی: مانند ناتوانی هریک از طرفین در پرداخت به موقع مبالغ توافق شده و نوسانات ارزی که می‌تواند بر ارزش پرداخت‌ها تأثیر بگذارد.
۳. ریسک عملکرد: مانند ناتوانی لیسانس‌گیرنده در اجرای صحیح فناوری یا ارائه محصولات و عدم دسترسی به حمایت فنی کافی از سوی لیسانس‌دهنده.
۴. ریسک بازار: تغییرات در تقاضای بازار که ممکن است بر فروش محصولات مبتنی بر لیسانس تأثیر بگذارد و یا رقابت فزاینده از سوی دیگر شرکت‌ها.
۵. ریسک اطلاعاتی: شامل فاش شدن اطلاعات محرمانه و حساس توسط یکی از طرفین یا استفاده نادرست از اطلاعات فنی توسط لیسانس‌گیرنده.
۶. ریسک عملیاتی: مانند مشکلات در زنجیره تأمین که می‌تواند تولید محصول یا ارائه خدمات را مختل کند و یا ناتوانی در حفظ کیفیت محصولات یا خدمات.
نتیجه‌گیری
قراردادهای لیسانس ابزارهای مهمی برای انتقال فناوری و حقوق مالکیت فکری هستند و نقش مهمی در توسعه اقتصادی و تکنولوژیکی ایفا می‌کنند. برای اینکه این قراردادها موثر و قانونی باشند، باید به جنبه‌های حقوقی و الزامات قانونی آنها توجه کافی شود. رعایت دقیق اصول و شرایط قراردادهای لیسانس می‌تواند به حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از بروز اختلافات کمک کند.
همچنین این قراردادها دارای مزایای متعددی می‌باشند که افراد و شرکت‌ها می‌توانند بسته به هدف خود از انعقاد قرارداد و مدیریت صحیح ریسک‌های احتمالی، از مزیت‌های این قرارداد بهره‌مند گردند.
زینب زایرچی رویس
زینب زایرچی رویس
22 مرداد 1403