مقدمه:
در حقوق قراردادها، "اشتباه در شخصیت" به معنای تصور نادرست از هویت طرف مقابل در معامله است. این اشتباه می تواند در مورد هویت جسمی یا اوصاف طرف مقابل باشد.
تاثیر اشتباه در شخصیت بر صحت عقد:
تاثیر اشتباه در شخصیت بر صحت عقد، به نوع عقد و نقش شخصیت طرف در آن بستگی دارد:
عقود با شخصیت موثّر: در عقودی که شخصیت طرف، علت اصلی انعقاد عقد محسوب می شود، اشتباه در آن می تواند موجب بطلان عقد شود. به عنوان مثال، در عقد وکالت، توکیل به شخصی خاص به دلیل اعتمادی است که به تخصص و مهارت او وجود دارد.
عقود با شخصیت غیرموثّر: در مقابل، در عقودی که شخصیت طرف نقشی اساسی در ماهیت و غرض آن ندارد، اشتباه در شخصیت، معمولا اثری بر صحت عقد ندارد. به عنوان مثال، در عقد بیع، مبادله کالا و ثمن، هدف اصلی طرفین است و هویت فروشنده یا خریدار چندان اهمیتی ندارد.
بررسی مثال
در مثال ذکر شده، شخصی خود را به دروغ وکیل دادگستری معرفی می کند و با موکّل، عقد وکالت منعقد می کند.
تحلیل: از آنجایی که وکالت، از جمله عقود با شخصیت موثّر است و اعتماد به تخصص وکیل، رکن اساسی آن محسوب می شود، اشتباه در هویت موکّل در این مورد، موجب بطلان عقد خواهد شد. چرا که موکّل قصد توکیل به وکیل واقعی را داشته و با تصور اشتباه از هویت طرف مقابل، اراده ی او معیوب بوده است.
تفاوت با اشتباه در اوصاف:
در مثال دوم، شخصی با حفظ هویت واقعی خود، اما با معرفی دروغین به عنوان وکیل دادگستری، با خانمی ازدواج می کند.
تحلیل: در این مثال، اشتباه در یکی از اوصاف طرف مقابل (شغل او) رخ داده است، نه در هویت او. به طور کلی، اشتباه در اوصاف، برخلاف اشتباه در هویت، معمولا اثری بر صحت عقد ندارد. مگر آنکه اثبات شود اوصاف مورد نظر، نقشی اساسی در انعقاد عقد ایفا کرده است.
در این مثال خاص، اثبات این امر دشوار است که قصد زن از ازدواج، صرفا وکالت بودن همسرش بوده است.
نکته:
در هر موردی که اشتباه در شخصیت یا اوصاف طرف مقابل مطرح می شود، باید به صورت دقیق ماهیت عقد، قصد طرفین و نقش اوصاف مورد ادعا در انعقاد آن مورد بررسی قرار گیرد تا حکم نهایی در خصوص صحت یا بطلان عقد صادر شود.
رضا رمضانی
رضا رمضانی
18 مرداد 1403