بخش سوم. در ادامه مباحث قبل.......
۱. کارهای دائمی که باید انجام شود.
۲. کارهای موقتی که باید انجام شود. به عبارت دیگر مجموعه عملیات یا خدمات یا اقداماتی که برای شروع، انجام دادن و پایان دادن به موضوع پیمان لازم است.
۳. کارگاه که می‌تواند کارخانه یا کارگاه تولیدی باشد.
۴. تجهیز کارگاه.
۵. برچیدن کارگاه.
هزینه‌هایی که با آن‌ها ارتباط داریم
۱. هزینه‌های اجرای کار
۲. مبلغ پیمان
۳. مبلغ اولیه پیمان (بدون هزینه‌های تعدیل است)
۴. مبلغ نهایی پیمان (با هزینه تعدیل است)
۵. ضریب پیمان
۶. نرخ پیمان
نرخ پیمان: برای به‌دست آوردن نرخ پیمان، ضریب پیمان را در مبلغ واحد به واحد موضوع پیمان ضرب می‌کنیم.
منظور از واحد به واحد چیست؟ فرض کنید موضوع پیمان ساخت سد است خاکبرداری N میزان هزینه دارد. نصب تجهیزات N مبلغ هزینه دارد. خرید کالا نیز همینطور، واحد به واحد قیمت‌ها را استخراج و ضریب پیمان را ضربدر هر واحد کار می‌کنیم.
تعدیل: یعنی در نظر گرفتن تغییرات قیمت در مبالغی که باید به پیمانکار پرداخت شود. مبلغ اولیه پیمان تا انتهای کار ثابت نمی‌ماند قطعاً باید تغییرات قیمت در مبالغ پرداختی به پیمانکار رعایت شود وگرنه پیمانکار کار را انجام نخواهد داد. حال سوال این است چگونه این تعدیل را روی مبالغ اعلامی اعمال کنیم؟ تعدیل یک شاخص دارد. شاخص عددی است که سازمان برنامه هر سه ماه یک‌بار آن‌را منتشر می‌کند. پس در یک سال ۴ مرتبه شاخص تعیین و منتشر می‌شود.
بنا به مراتب مذکور، بستگی دارد در چه فصلی مبلغ پرداخت می‌شود. به عنوان مثال خاکبرداری انجام شده و در فصل پاییز می‌خواهیم مبلغ آن را به پیمانکار بپردازیم مبلغی را که قرار است پرداخت شود مسلماً با مبلغ اولیه‌ای که در قرارداد پیش بینی شده متفاوت است. باید ببینیم در سه ماهه سوم، سازمان برنامه برای شاخص چه نرخی را اعلام کرده است؛ به نسبت همان شاخص، مبالغ پرداختی به پیمانکار را بایستی تعدیل دهیم معمولاً این شاخص رو به افزایش است به همین دلیل در شرایط عمومی پیمان آمده که پیمانکار هر واحد کاری را که انجام می‌دهد باید صورت وضعیت بدهد.
علاوه بر آن پیمانکار هر سه ماه یک‌بار هم باید صورت وضعیت بدهد. این سه ماه یک‌بار به این دلیل است که آن شاخص روی آن مبلغ اعمال شود. آن مبلغ می‌تواند مبلغ خدماتی باشد که برای هر واحد کاری انجام داده شده، می‌تواند برای تسویه باشد. توجه داشته باشید پایین‌تر یا بالاتر از نرخ تعدیل قابل تراضی نیست.
زمان‌بندی: برنامه زمان‌بندی پروژه می‌تواند کمتر و یا مساوی با مدت قرارداد اولیه و یا الحاقیه‌های قراردادی تنظیم گردد. لازم به ذکر است با توجه به این‌که ماه‌های سال ۳۰ روز، ۳۱ روز و ۲۹ روز است ملاک ۳۰ روز می‌باشد.
تائیدات پیمانکار: پیمانکار در قرارداد پیمانکاری چه تائیدیه‌هایی باید بسپارد؟ به عبارت دیگر چه صلاحیت‌هایی را باید از خودش نشان دهد؟ پیمانکار باید با مدارک قدرت و امکانات خود را اثبات کند و آن‌ها را پیوست قرارداد نماید. قدرت و امکانات، هم از نظر مالی و هم از نظر تجهیزات مدنظر است. مثلاً اگر ماشین‌آلات توسط طلبکار وی توقیف شد باید توان مالی خود را اثبات کند که می‌تواند ماشین‌آلات جدید خریداری کند. مغبون نبودن در قرارداد را باید نشان دهد یعنی باید اقرار کند که نسبت به مفاد قرارداد آگاهی دارد و مغبون نیست یعنی قطعاً مبالغ بالا خواهد رفت اما به نرخ تعدیل راضی است. اسناد و مدارک کارگاه حتماً باید پیوست شود و به امضا و تائید پیمانکار برسد که کارگاه مناسب اجرای پیمان تجهیز شده است. وقتی این تائیدیه داده شود پیمانکار بعداً نمی‌تواند به این بهانه متوسل شود که تجهیزات ناقص بوده و به همین علت نتوانسته‌ام کار را انجام دهم این موضوع مسموع نیست. لازم به ذکر است پیمانکار ۳۰ روز فرصت تائید دارد.
واگذاری قسمت یا قسمت‌هایی از کار به پیمانکاران جزء از سوی پیمانکاران اصلی
فرض کنید پیمانکار مطابق نقشه در حال اجرای پیمان است در اثنای کار متوجه می‌شود که نمی‌تواند کار را انجام دهد آیا راهی وجود دارد که بتواند قسمت یا قسمت‌هایی از کار و یا کل آن را منتقل نماید؟ اصل بر این است که پیمانکار حق واگذاری ندارد واگذاری کار به معنای واگذاری مسئولیت است اما پیمانکار برای اجرای کار می‌تواند از پیمانکاران جزء بهره ببرد ولی این به معنای واگذار کردن نیست واگذاری قسمت یا قسمت‌هایی از کار به پیمانکاران جزء از سوی پیمانکاران اصلی ۴ شرط دارد:
۱. پیمانکار اصلی باید پیمانکار جزء را از واگذاری کار به دیگران منع کند.
۲. اگر در اسناد و مدارک پیمان، کارفرما لزوم تائید صلاحیت پیمانکاران را پیش بینی کرده باشد پیمانکار اصلی باید تائید کارفرما را بگیرد.
۳. حکمیت و داوری که در حل اختلافات ناشی از قرارداد است باید در مورد آن پیمانکاران نیز اعمال شود.
۴. واگذاری قسمت یا قسمت‌هایی از کار، از جانب پیمانکار اصلی به پیمانکار جزء، ضمانت‌نامه‌هایی که پیمانکار اصلی سپرده است را آزاد نمی‌کند.
اگر این چهار شرط با یکدیگر میسر شد واگذاری کار به پیمانکار جزء ایرادی ندارد.
تعهد کارفرما: کارفرما کارگاه را باید به نحوی تحویل دهد که پیمانکار بتواند کار را انجام دهد نه فقط انجام دادن صرف بلکه کار را مطابق برنامه‌ریزی تفصیلی انجام دهد.
اگر کارفرما کارگاه را تحویل دهد اما در تجهیز تاخیر داشته باشد تکلیف چیست؟ این موضوع مجوز فسخ برای پیمانکار نیست نهایت حقی که به پیمانکار می‌دهد مطالبه خسارت است بابت تاخیر در تحویل. ساده‌ترین دلیل این است که پیمانکار به کارگران و نیروهای متخصص خود حقوق می‌دهد. توجه داشته باشید مطالبه خسارت بابت عدم تجهیز بعد از یک ماه امکان‌پذیر است.
حال اگر کارفرما کارگاه را هم تحویل ندهد تکلیف چیست؟ اگر تا یک ماه تحویل ندهد کارفرما موظف است مبلغ 5/2 درصد کارکرد فرضی ماهانه را به پیمانکار بدهد. اگر کارفرما بعد از گذشت ۶ ماه کارگاه را تحویل نداده باشد با اعلام پیمانکار مبنی بر عدم تمایل به انجام کار قرارداد خاتمه می‌یابد این موضوع به مثابه حق فسخ است.
شرایط کارگاه:
۱. کارگاه باید بلاعوض به پیمانکار تحویل داده شود.
۲. هنگام تحویل، کارگاه نباید معارض داشته باشد مثلاً محل کارگاه یک قطعه زمین است که به پیمانکار تحویل داده شده اما ۲۰ متر از زمین متعلق به مالک مجاور می‌باشد در این‌صورت همسایه مجاور باید علیه کارفرما اقامه دعوای حقوقی نماید اما دعوای کیفری را علیه هر دو می‌تواند مطرح کند.
ممکن است بخواهیم مقادیر کار را تغییر دهیم چه افزایش و چه کاهش در این‌صورت تا ۲۵ درصد مبلغ اولیه را می‌توان تغییر داد چه کاهش و چه افزایش.
اگر بخواهیم موضوع پیمان را بیشتر از ۲۵ درصد تغییر دهیم باید قرارداد جدید منعقد نماییم به این قرارداد جدید متمم پیمان گفته می‌شود اما یک قرارداد جدید محسوب می‌گردد.
الحاقیه در قراردادهای پیمان نداریم قرارداد از یک جا شروع و در یک جا تمام می‌شود.
بعد از تغییر ۲۵ درصدی موضوع پیمان تکلیف قیمت چیست؟ یک قیمت جدید اعلام می‌شود و یک قیمت ستاره‌دار. قیمت ستاره‌دار قیمتی است که قبل از مناقصه بیان شده است. مثلاً زمان انعقاد ذکر شده که در صورت افزایش موضوع تا ۲۵ درصد فلان درصد (مثلاً ۱۰ درصد) به مبلغ اضافه می‌نماییم اما در حال حاضر که افزایش ۲۵ درصدی صورت می‌گیرد ۱۰ درصد افزایش مبلغ ارزنده نیست بنابراین یک قیمت جدید اعلام می‌شود. (قیمت واقعی در زمان انجام)
آیا افزایش ۲۵ درصد موضوع پیمان به قیمت روز سقف ندارد؟ بله دارد بیشتر از ۱۰ درصد مبلغ کل پیمان نمی‌تواند باشد. زمانی که ۲۵ درصد به موضوع افزوده می‌شود قطعاً مدت هم باید تغییر یابد. اگر موضوع پیمان ۲۵ درصد تغییر پیدا کرد فرض کنید اضافه شده، قبل از این افزایش ۲۵ درصد، ضمانت‌نامه‌هایی که از پیمانکار اخذ شده ناظر به قبل از افزایش موضوع بوده که در مورد آن توافق وجود داشته حال سوال این است با این افزایش، موضوع ضمانت‌نامه نیز باید افزایش داده شود یا خیر؟ قطعاً باید افزایش دهیم اما اگر ۲۵ درصد کم شود چیزی به نام تقلیل ضمانت‌نامه نداریم.
نظارت بر اجرای کار: از آغاز تا پایان قرارداد پیمان نظارت بر اجرای پیمان بر عهده مهندس مشاور است اما اگر نظارت مهندسین مشاور کامل نبود تکلیف چیست؟ مثلاً در مرحله نصب سیستم سرمایشی و گرمایشی بعد از نصب مهندس مشاور تائید می‌کند بعد معلوم می‌شود که تائید نادرست و اشتباه بوده و سیستم معیوب است آیا به صرف تائید مهندس مشاور پیمانکار مسئول نیست؟ پیمانکار با این وصف کماکان مسئول است بنابراین نظارت مهندس مشاور به هیچ‌وجه از مسئولیت پیمانکار نمی‌کاهد.
بازرسی کارها از جانب کارفرما بر عهده چه کسی است؟ بر عهده مهندس مشاور است اما کارفرما برای بازرسی می‌تواند یک شخص مجزا تعیین نماید.
مهندس مشاور مسوولیت نظارت بر کارهای پیمانکار را دارد حتی در دوره تضمین و حسن اجرای کار.
مهندس ناظر که یک شخص حقیقی است مستقیماً دستورات مهندس مشاور را اجرا می‌کند.
اگر پیمانکار اجازه بازدید و نظارت را به مهندس ناظر ندهد کارفرما می‌تواند دادخواست خلع ید بدهد. این خلع ید که در قراردادهای پیمانکاری است با خلع ید ملک و غیره متفاوت است خلع ید قراردادهای پیمانکاری به این معناست که کارفرما می‌تواند کار را از پیمانکار پس بگیرد و او را از کارگاه بیرون کند این خلع ید به معنی فسخ نیست چون در فسخ ممکن است خسارت پرداخت شود اما در خلع ید خسارت پرداخت نمی‌شود.
امین ابوالحسنی
وکیل پایه یک دادگستری
امین ابوالحسنی
11 مرداد 1403