در دنیای پیچیده روابط کار، دو نوع قرارداد متداول وجود دارد که هر کدام تعهدات، حقوق و تکالیف متفاوتی را برای طرفین ایجاد می‌کنند: قرارداد کارگری و قرارداد پیمانکاری.
درک صحیح ماهیت و تمایزات این دو نوع قرارداد، برای کارفرمایان، کارگران و پیمانکاران امری ضروری است تا از بروز چالش‌ها و اختلافات حقوقی در آینده جلوگیری شود.
این مقاله با هدف ارائه شرحی جامع و عمیق از تفاوت‌های کلیدی بین قرارداد کارگری و پیمانکاری به نگارش درآمده است.
۱. ماهیت رابطه:
در قرارداد کارگری، کارگر به عنوان یک تابع تحت نظارت کارفرما قرار می‌گیرد و موظف است وظایف محوله را طبق دستورالعمل‌ها و با نظارت مستقیم یا غیرمستقیم کارفرما انجام دهد. از سوی دیگر، در قرارداد پیمانکاری، پیمانکار به عنوان یک مجری مستقل عمل می‌کند و برای انجام تعهدات خود در قبال پروژه یا کار مشخص، به کارفرما متعهد می‌شود. پیمانکار در انجام کار از آزادی عمل بیشتری برخوردار است و تا زمانی که به تعهدات نهایی خود عمل کند، در نحوه انجام کار تا حد زیادی مختار است.
۲. دامنه تعهدات:
در قرارداد کارگری، کارفرما موظف به رعایت تمامی قوانین کار از جمله پرداخت حقوق و مزایای قانونی، بیمه تامین اجتماعی، مرخصی استحقاقی، عیدی و پاداش و ... است. کارگر در قبال انجام تعهدات خود، از این حمایت‌ها و مزایا بهره‌مند می‌شود.
در مقابل، در قرارداد پیمانکاری، تعهدات کارفرما در قبال پیمانکار به موارد مشخص شده در قرارداد محدود می‌شود. پیمانکار به عنوان یک مجری مستقل، در قبال کارگران خود مسئولیت دارد و موظف است حقوق و مزایای آنان را طبق توافق صورت گرفته در قرارداد و در چارچوب قوانین کار پرداخت کند.
۳. نحوه انجام کار:
در قرارداد کارگری، کارگر موظف است شخصاً کار را انجام دهد و حق واگذاری آن به دیگری را ندارد. مگر در مواردی که با رضایت کارفرما و در چارچوب قوانین مربوطه صورت گیرد.
در مقابل، پیمانکار در انجام کار از آزادی عمل بیشتری برخوردار است و می‌تواند از نیروهای کار دیگر برای انجام تعهدات خود استفاده کند. پیمانکار می‌تواند با عقد قرارداد با افراد ثالث، انجام بخشی از یا تمام کار را به آنها واگذار کند.
۴. ابزار کار:
در قرارداد کارگری، معمولا ابزار کار توسط کارفرما تامین می‌شود و در اختیار کارگر قرار می‌گیرد. البته در مواردی ممکن است کارگر با رضایت کارفرما از ابزار آلات شخصی خود استفاده کند.
در مقابل، در قرارداد پیمانکاری، تامین ابزار کار به عهده پیمانکار است. پیمانکار باید از ابزار و ادوات مناسب برای انجام کار استفاده کند و در صورت لزوم، آنها را تهیه و یا به صورت امانت از کارفرما دریافت کند.
۵. نحوه پرداخت:
در قرارداد کارگری، دستمزد کارگر بر اساس زمان کار یا میزان کار انجام شده محاسبه می‌شود. به عنوان مثال، دستمزد می‌تواند به صورت ساعتی، روزانه یا ماهانه باشد و یا بر اساس واحد کار انجام شده (مانند متر مربع برای نقاشی یا تعداد قطعات برای مونتاژ) تعیین شود.
در مقابل، در قرارداد پیمانکاری، دستمزد پیمانکار به صورت یکجا و براساس توافق طرفین یا حجم کل کار پرداخت می‌شود. به عنوان مثال، دستمزد می‌تواند براساس متراژ کل پروژه ساختمانی یا حجم کل خاکبرداری تعیین شود.
۶. ظرافت‌های تمایز:
توجه به این نکته حائز اهمیت است که صرف استفاده از عنوان "پیمانکاری" در قرارداد، به تنهایی کافی نیست و ماهیت کار و شرایط انجام آن باید با تعریف پیمانکاری مطابقت داشته باشد. در غیر این صورت، قرارداد ممکن است از نظر قانونی به عنوان قرارداد کارگری تلقی شود و کارگر مشمول حقوق و مزایای مربوط به آن گردد.
در اینجا به برخی از معیارهای کلیدی برای تشخیص ماهیت قرارداد اشاره می‌کنیم:
* میزان استقلال پیمانکار: پیمانکار باید در انجام کار از استقلال کافی برخوردار باشد و در نحوه انجام آن تا حدی آزاد باشد.
* تخصص و مهارت پیمانکار: پیمانکار باید دارای تخصص و مهارت لازم برای انجام کار باشد و از ابزار و ادوات مناسب در اختیار داشته باشد.
* سابقه فعالیت پیمانکار: سابقه فعالیت پیمانکار در انجام پروژه‌های مشابه می‌تواند به عنوان یک شاخص در نظر گرفته شود.
* نحوه تامین مالی پروژه: در برخی موارد، نحوه تامین مالی پروژه می‌تواند در تشخیص ماهیت قرارداد موثر باشد. به عنوان مثال، اگر کارفرما تمام هزینه‌های پروژه را به صورت پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت کند، این امر می‌تواند نشان‌دهنده نوعی رابطه کارگری باشد.
۷. مراجع حل اختلاف:
در صورت بروز اختلاف در تشخیص نوع قرارداد یا هرگونه چالشی در روابط کارگری و پیمانکاری، مراجع ذیصلاح در وزارت کار و امور اجتماعی صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارند. طرفین می‌توانند با طرح دعوا در مراجع قانونی، نسبت به احقاق حقوق خود اقدام نمایند.
نتیجه‌گیری:
درک صحیح تفاوت‌های ظریف بین قرارداد کارگری و پیمانکاری، زمینه‌ای را برای ایجاد روابطی شفاف، پایدار و مبتنی بر احترام متقابل بین کارفرمایان، کارگران و پیمانکاران فراهم می‌کند. با آگاهی از تعهدات و حقوق خود در هر نوع قرارداد، می‌توان از بروز سوءتفاهمات و چالش‌های حقوقی در آینده جلوگیری کرد و به سمت فضایی امن و عادلانه در دنیای کار گام برداشت.
نویسنده: فریده امینی آهی دشتی
فریده امینی آهی دشتی
24 تیر 1403