موانع مسئولیت کیفری ؛ عواملی است که باعث زوال کیفر می شود. در واقع شخص با این که مرتکب جرم شده است اما مانعی برای مجازات وی وجود دارد و مجازات مرتکب به دلایل قانونی فایده ای نخواهد داشت. مصادیق موانع یا عوامل مسئولیت کیفری در مواد ۱۴۶ تا ۱۵۹ ق.م.ا تصریح شده است که عبارتند از: صغر، جنون، اکراه، اضطرار، خواب، بیهوشی و مانند آن، مستی، جهل به حکم، دفاع مشروع، ارتکاب رفتار به حکم یا اجازه قانون، اجرای قانون اهم، امر آمر قانونی، اقدامات والدین و اولیای قانونی و سرپرستان صغار و مجانین به منظور تأدیب آنها، حوادث ناشی از عملیات ورزشی، عمل جراحی یا طبی مشروع..
این موانع به دو دسته کلی تقسیم می شوند: الف)موانع عینی سالب (زوال) مسئولیت کیفری (یا عوامل مواجهه جرم) ب) موانع شخصی سالب مسئولیت کیفری(یا عوامل رافع مسئولیت کیفری یا عوامل دافع مسئولیت کیفری)
الف)موانع عینی مسئولیت کیفری یا عوامل مواجهه جرم: عواملی هستند پیرامون ارتکاب جرم ، نحوه ارتکاب جرم و شرایط و اوضاع و احوالی که وجود دارد و باعث میشود که شخص مسئولیت کیفری نداشته باشد. این موانع همچنان که از نام آنها می توان درک کرد ، عواملی اند که باعث مباح شدن جرم می شوند یعنی رفتاری که جرم است با حصول شرایطی ،وصف جرم بودن را از دست می دهند. به همین دلیل برخی از حقوقدانان مستند به ماده دو قانون مجازات اسلامی این عوامل را باعث سقوط عنصر قانونی جرم می دانند.
برخی از آثار موانع عینی جرم : بر اساس این عوامل ۱- رفتار مرتکب جرم نیست.۲-مرتکب نه تنها مسئولیت کیفری ندارد، بلکه اصولاً مسوولیت مدنی هم ندارد. چرا اصولاً ؟چون یک استثناء دارد و آن استثناء اضطرار است. در زمان اضطرار هر چند رفتار مرتکب جرم نیست اما مسئولیت مدنی وجود دارد و ساقط نمی شود.۳- با وجود این عوامل ،دادسرا قرار منع تعقیب صادر می کند و حکم دادگاه برائت خواهد بود. ۴- اثر این عوامل سایر مداخله کنندگان در جرم چون شرکا و معاونان را نیز در بر می گیرد ،یعنی اگر به موجب این موانع وصف جرم بودن رفتار مرتکب از بین برود، رفتار شریک و معاون مرتکب نیز جرم نخواهد بود.
معصومه افراسیابی
معصومه افراسیابی
28 خرداد 1403