فعالیت‌های تجاری در دنیای امروز، بدون وجود شرکت‌های تجاری به عنوان اشخاص حقوقی مستقل، امری دشوار و پیچیده است . از این رو، آگاهی از قوانین و مقررات حاکم بر تاسیس و اداره این اشخاص، برای فعالان اقتصادی و صاحبان کسب و کار از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این راستا، این نوشتار با هدف تبیین برخی از نکات حقوقی ثبتی در خصوص شرکت‌های تجاری، به نگارش درآمده است.طبق ماده 20 قانون تجارت ایران، شرکت تجاری عبارت است از "اشخاص حقوقی که برای انجام مقاصد تجاری تشکیل می‌شوند." به عبارت دیگر، شرکت‌هایی که به طور مستقل و با هدف کسب سود و منفعت، به فعالیت‌های تجاری می‌پردازند، در زمره شرکت‌های تجاری محسوب می‌شوند.در حقوق تجارت و ثبت شرکت‌ها، صرفاً با شکل سروکار داریم ومعمولا وارد مباحث ماهیتی و فلسفی حقوق تجارت نمی شویم. به عبارت دیگر، در این حوزه، صرف نظر از ماهیت تعهدات و روابط بین افراد، به ظواهر و تشریفات قانونی مربوط به تاسیس و اداره شرکت‌ها توجه می‌شود.طبق قانون ثبت شرکت‌ها، تاسیس هر شرکت تجاری، مشروط به ثبت آن در اداره ثبت شرکت‌ها و انتشار آگهی تاسیس در روزنامه رسمی کشور است. فرآیند ثبت شرکت، شامل مراحل ذیل است:
1. تنظیم اظهارنامه ثبت شرکت
2. ارائه مدارک و مستندات لازم
3. پرداخت هزینه‌های ثبتی
4. بررسی مدارک توسط اداره ثبت شرکت‌ها
5. صدور گواهی ثبت شرکت
آگهی تاسیس شرکت، حاوی اطلاعاتی از جمله نام شرکت، نوع شرکت، موضوع فعالیت شرکت، مرکز اصلی شرکت، سرمایه شرکت، اسامی و مشخصات سهامداران یا شرکا و مدیران شرکت است. این آگهی، به اطلاع عموم می‌رسد تا اشخاص ثالث از وجود و مشخصات شرکت آگاه شوند. دو دسته از قوانین و مقررات، بر فرآیند ثبت و اداره شرکت‌های تجاری حاکم هستند:
1. قوانین عام: مهم‌ترین قانون در این دسته، قانون تجارت ایران است. بخش دوم این قانون، به طور خاص به موضوع شرکت‌های تجاری اختصاص دارد.
2. قوانین خاص: علاوه بر قانون تجارت، قوانین و مقررات دیگری نیز در خصوص ثبت و اداره شرکت‌ها وجود دارند. از جمله این قوانین می‌توان به قانون ثبت شرکت‌ها، آیین‌نامه ثبت شرکت‌ها و آیین‌نامه‌های مربوط به هر نوع شرکت اشاره کرد.
ثبت فرایندی است که با ارائه یک اظهارنامه آغاز می‌شود. این اظهارنامه می‌تواند برای ثبت املاک، شرکت‌ها، اختراعات یا علامت‌های تجاری باشد. پس از ارائه اظهارنامه، مدارک مربوطه بررسی و در صورت تایید، آگهی عمومی صادر می‌شود. این آگهی به افراد ثالث فرصت می‌دهد تا در صورت ادعای خلاف بتوانند اعتراض کنند.
با وجود اینکه در قانون مدنی سند رسمی به دو دسته تقسیم می‌شود و آگهی ثبت شرکت در دسته دوم قرار می‌گیرد، برخی از مراجع قضایی اعتبار آن را به عنوان سند رسمی زیر سوال می‌برند. این اختلاف نظر به دلیل تفاوت در نحوه صدور سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی و اداره ثبت شرکت‌ها است. در دفاتر اسناد رسمی، سردفتر به عنوان شاهد ممتاز حضور دارد و سند را تنظیم می‌کند، در حالی که در اداره ثبت شرکت‌ها، صرفاً اظهارنامه متقاضی بررسی و تایید می‌شود.دلایل مخالفت برخی از مراجع قضایی با اعتبار آگهی ثبت شرکت، عدم حضور مستقیم مامور دولتی در فرآیند ثبت است.گفته می شود؛ اظهارنامه صرفاً حاوی اظهارات شرکت است و صحت آن توسط مرجع ثالثی تایید نمی‌شود.گروهی دیگر موافق اعتبار آگهی ثبت شرکت هستند چرا که آگهی ثبت شرکت در قانون به عنوان سند رسمی شناخته شده است. مطابق با ماده 1287 قانون مدنی، اسناد و اوراق قانونی که در دفاتر و اوراق قانونی مامورین دولتی حسب وظیفه ثبت می‌شود، مانند سند رسمی است.پس اعتبار آگهی ثبت شرکت معادل سند رسمی تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی است.با وجود اختلاف نظرهای موجود، آگهی ثبت شرکت از اعتبار بالایی برخوردار است و در بسیاری از موارد به عنوان سند رسمی پذیرفته می‌شود.
زهرا اکبری پویانی
زهرا اکبری پویانی
27 خرداد 1403