تامین خواسته و دستور موقت دو نهاد بسیار مهم در آیین دادرسی مدنی هستند که دو ابزار برای خواهان می باشند .

در ابتدا با ذکر مثالی به بررسی تامین خواسته می پردازیم:  

فرضاََ شخصی اتوموبیلی را عاریه گرفته و با آن به سفر می رود،  اما پس از سفر حاضر به بازگرداندن آن نیست، صاحب اتوموبیل تا شکایت کند و حکم بگیرد مدت زمان طولانی خواهد گذاشت و دراین مدت، ممکن است مال ازبین برود،  چاره کار در چیست؟ قانونگذار تأمین خواسته را پیش بینی نموده‌ که حتی قبل از طرح دعوا اصلی یا در حین دعوا و پس از آن قبل از صدور حکم قطعی ، بتوان خواسته را در تأمین قرار داد. (تأمین خواسته، یعنی در امنیت قراردادن آن)  به شرطی که خواهان یک مبلغی را نقداََ، در صندوق دادگستری بسپارد که خسارت احتمالی نامیده میشود، اگر ادعای خواهان رد شد، خسارتی که به اموال خوانده بخاطر تأمین خواسته، وارد شده از آن محل جبران می‌گردد.

موجبات تأمین خواسته طبق قانون آیین دادرسی مدنی:

۱) در مواردی که تأمین خواسته داده می‌شود اما نیازی به سپردن خسارت احتمالی نیست:

1.    دعوا مستند به سند رسمی باشد

2.خواسته در معرض تعدی و تفریط باشد

 تعدی و تفریط دو نوع  مادی و حکمی است

منظور از تعدی و تفریط واقعی و مادی همان تلف و ناقص شدن است و منظور از تعدی و تفریط حکمی؛ معامله به قصد فرار از دین است. در اینجا هر دو  مادی و حکمی را شامل می گردد.

3.دعوا مربوط به‌ اسناد تجاری واخواست شده باشد؛ برات/سفته/چک

اگر این اسناد به موقع واخواست شوند، دارنده می‌تواند به میزان وجه توقیف کند.

۲) حالتی که برای گرفتن تأمین خواسته می بایست خسارت احتمالی را پرداخت، نوع خسارت احتمالی وجه نقد است و میزان مبلغ و موعد پرداخت آنرا دادگاه تعیین می‌کند.

توجه شود اگر قبل از طرح دعوا درخواست تأمین خواسته داده شود، خواهان ۱۰ روز فرصت دارد که دادخواست بدوی را مطرح نماید،درغیراین صورت،  به درخواست خوانده، قرار تأمین لغو خواهد شد !

مرجع صالح برای درخواست تامین، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به دعوای اصلی دارد. و طبق ماده ۱۱۳ ق.آ.د.م در دعوایی می‌توان درخواست تأمین خواسته داد که، خواسته مال باشد .

براساس ماده ۱۱۴ ق.آ.د.م قانونگذار با دو شرط اجازه می‌دهد، حتی قبل ازرسیدن موعدِ دعوا درخواست تأمین شود؛

1.خواسته مستند به سند رسمی باشد.

2. ثابت شود خواسته در معرض تضییع و تفریط است

رسیدگی به قرار تأمین خواسته :

ابلاغ/اجرا/اعتراض

درخواست تأمین خواسته به مدیر دفتر تقدیم می شود و مدیر دفتر فوراََ به اطلاع دادگاه می‌رساند، دادگاه بدون اخطار به خوانده،رسیدگی می‌کند،  اگر دادگاه بپذیرد ! به خوانده ابلاغ می‌شود و فوراً اجرا می گردد، اگر امکان ابلاغ فوری نبود، یا خواسته در معرض تضییع و تفریط بود،ابتدا قرار تأمین اجرا و سپس ابلاغ می‌شود. طبق ماده ۱۱۶ق.آ.د.م قرار تأمین ابلاغ و خوانده میتواند ظرف ده روز اعتراض نماید و دادگاه در اولین جلسه ای که به اصل دعوا رسیدگی میکند،نسبت به آن تعیین تکلیف می‌نماید.

قبول تأمین خواسته، قابل اعتراض است،قابل تجدیدنظر نیست

رد تأمین خواسته قابل اعتراض وتجدید نظر نمی باشد.

اسباب زوال تأمین خواسته :

1.عدم تقدیم دادخواست در مهلت ۱۰روزه(توسط خواهان)

2.ازبین رفتن موجبات تأمین (فرضاً تأمین خواسته مستند به سند رسمی بوده و در حین دادرسی مشخص می‌شود، سند جعلی است! در اینجا موردی برای تأمین نیس)

3.شکست خواهان در اصل دعوا به موجب رأی قطعی

4.فسخ تأمین خواسته در اثر اعتراض خوانده

5.انصراف خواهان از تأمین خواسته

شرایط  مطالبه خسارت در تأمین خواسته از سوی خوانده :

1. تأمین خواسته ای که خواهان درخواست کرده بود، اجرا شود و مالی از خوانده توقیف گردد

2.خوانده در اصل دعوا پیروز گردد ( به موجب حکم قطعی )

دستور موقت :

یک اقدام احتیاطی، فوری است  تا خواسته اصلی ازبین نرود، و بتوان به موقع جلوی ضرر را گرفت .

مقایسه دستور موقت با تأمین خواسته:

1.موضوع دستور موقت نمی‌تواند همان موضوع خواسته اصلی باشد!

2.موضوع تأمین خواسته فقط توقیف اموال است ، در دستور موقت می‌تواند مال/فعل/ترک فعل باشد

3.مواعد در تأمین خواسته:قبل از طرح دعوا/حین دعوا/پس از آن تا زمان صدور رای قطعی (به استثنا‌ء طلاق که پس از رای قطعی هم می توان درخواست داد)در دستو موقت: قبل از طرح دعوا/حین دعوا/پس از آن،  تا زمان صدور رای نهایی

4. در تأمین خواسته در سه حالت خواهان از پرداخت خسارت احتمالی معاف بود ، در دستور موقت طبق ق.آ.د.م هیچ معافیتی از پرداخت خسارت احتمالی، وجود ندارد و مکلف به سپردن، سپرده می باشد!

5.مرجع صالح برای رسیدگی به تأمین خواسته، همان دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل خواسته را دارد. در دستور موقت اصل براینست که همان دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل خواسته را دارد، صلاحیت رسیدگی به درخواست دستور موقت را هم داشته باشد، استثناء این اصل؛ اگر موضوع دستور موقت در حوزه قضایی خارج از دادگاه باشد،  دادگاهی به درخواست دستور موقت رسیدگی می‌کند که موضوع در حوزه آن قرار دارد.

6.در تأمین خواسته اگر قبل از طرح دعوا اصلی، تأمین خواسته داده شود، وفق ماده ۱۱۲ مکلفند که ظرف ده روز از تاریخ صدور تأمین خواسته،دعوای اصلی مطرح نمایند، در دستور موقت  این مهلت بیست روز می‌باشد

7.درخواست تأمین خواسته بدون اخطار به خوانده رسیدگی می شود، در محل وساعت اداری! دستور موقت ابتدا ابلاغ سپس اجرامیگردد مگر در موارد فوریت .

اسباب زوال دستور موقت :

1. عدم تقدیم دادخواست اصلی در مهلت بیست روزه

2. ازبین رفتن جهت دستور موقت

3.فسخ دستور موقت در اثر تجديدنظر خواهیِ خوانده

4.شکست خواهان در اصل دعوا به موجب رأی نهایی

5.انصراف خواهان از دستور موقت

6.رفع اثر از دستور موقت به درخواست خوانده (خوانده این اجازه را دارد که خسارت احتمالی را بپردازد و از دستور موقت رفع اثر نماید، صدور دستور موقت به درخواست خواهان تکليف دادگاه است، اما در رفع اثر به درخواست خوانده، دادگاه مختار می‌باشد اگر مصلحت دید بپذیرد رفع اثر نماید)